Խոհ աշխարհի վերջից առաջ

Սկիզբը` Հանճարի և անճարի գուգահեռականներում

Անճարն ու աշխարհը

Դու ստեղծող ես,

իսկ ես… անարգ կավ:

Գրիգոր Նարեկացի

Եվ այսպես – մարդն անշնորհակալ եղավ Տիեզերքի Ճարտարապետին:

Նրան, ով համակարգեց Համաշխարհային Քաոսը, իրարից զատեց լույսն ու խավարը, արարեց կենդանական և բուսական աշխարհը, կերտեց նաև մարդ արարածին` «հանգույն իր անձի և իր պատկերի», ու երազեց տեսնել նրան, իբրև յուրովի մի կիսաստված, որը պիտի ապրեր վասն սիրո և լույսի, վայելեր կյանքը, որպես Վերին Ուժից տրված աստվածատուր պարգև ու պիտի դառնար մոլորակի տերն ու թագավորը:

Տիեզերական համաստեղության մեջ մարդն իբրև ուրույն տեսակ, հիրավի, միակն է իրեն տրված բացառիկ շնորհով` բանականությամբ, և անշուշտ, պիտի ունենար իր պատվավոր տեղն ու դերը Արարչի անդաստանում: Սակայն աստիճանաբար հեռանալով Տիրոջ պատվիրաններից` նա ոչ միայն կորցրեց աստծո դրախտային հովանին, այլև իր ագահության և անհագուրդ ցանկությունների պատճառով դատապարտեց իրեն ընդմիշտ կործանման: Նա ոչ միայն չսթափվեց կամ չզգաստացավ, այլև Երկրի վրա անցնելիք իր ճամփան դեպի progressus` վավերացրեց մարդասպան Կայենի ծնունդով… Առաջին մեղսագործը, ով ձեռք բարձրացրեց իր նմանի, առավել ևս` եղբոր վրա, ու առաջինը տեսավ, թե ի′նչ գույն ունի հողի վրա թափվող մարդկային արյունը:

Ու դարերը, իրար հաջորդելով, փաստորեն, բան չտվին մարդկությանը, բացի իրար հոշոտել-բզկտելուց: «Մարդակեր գազան մարդը», բարձրանալով «էվոլուցիոն» սանդուղքի լոկ առաջին աստիճանը, ստացել է ընդամենը մարդասպանի status cvo-ն… Եվ հայոց հանճարը լակոնիկ չորս տողի մեջ պիտի ամփոփեր ասուն-արարածի կերպարը ժամանակի բոլոր չափումների մեջ.

Բերանն արնոտ մարդակերը էն անբան,

Հազար դարում հազիվ դառավ մարդասպան.

Ձեռքերն արնոտ գնում է նա դեռ կամկար,

Ու… հեռու է մինչև Մարդը իր ճամփան:

Հովհ..Թումանյան

Ինքս փակեցի ելքը ճամփեքիս,

Կամովին բացի վիհս կորստյան:

                                                                                               Գրիգոր Նարեկացի

Մարդու միտքը փակուղի մտավ դեռ «էն գլխեն», երբ երջանկության իր գերագույն իմաստը տեսավ «ոսկե հորթի» պաշտամունքի մեջ: Նա շեղվեց իրեն վերապահված բնականոն ընթացքից և յուր բարօրության բանաձևը լուծեց լոկ «պլուտոսյան» ձևակերպումների մեջ` ստրկանալով ու քծնելով Մամոնային:

Գրեթե բոլո՜ր-բոլո՜ր դարերում շահի տենդն է ծնել կործանարար հետևանքներ` պատճառ դառնալով աղետալի պատերազմների, բազում պատուհասների ու չարիքների: Չեն վերջանում տևական բնույթ կրող ճգնաժամերն ու լճացումները,  ամենուր ելումուտ է անում մա′հը, սո′վը, որբությու՛նը, թշվառությու՛նը, աջ ու ձախ մոլեգնում են ախտածին համաճարակները: Իսկ ամեն մի էակի մահով ոչնչանում է մի աշխարհ:

Խղճմտանքից և ողջախոհ բանականությունից զուրկ` ցնդած, շահամոլ, մոլագար «հանճարները», իշխելով ու առաջնորդելով բազմաքանակ մարդկային «մսեղեն» զանգվածների, տենդագին մրցավազքի մեջ, առանց շունչ քաշելու, հևասպառ պատառոտում-բզկտում են երկրի որովայնը, դուրս թափում նրա փորոտիքը, պատրաստ են անգամ հօդս ցնդեցնելու այն` հանուն մի բուռ ոսկու: Եվ ի՜նչ ամոթ… Այս ամենը, ի վերջո, աղեստամոքսային տրակտի անհագուրդ պահանջները բավարա­րե­լու համար: Իրենց անասնական բնազդները «շոյելու» համար, նրանք գործի են դնում ամենաբազում հնարանքներ՝ մարդակեր, բարբարոս ձևերից մինչև ժամանակակից «արտիստիկ» խաղեր, ագգային գենոտիպի վերացումից մինչև եղեռն, արդի վիրտուոզ տեխնիկայից մինչև աշխարհի վերջնական կործանում:

Զօր ու գիշեր խեղվում-հաշմվում են սրբասուրբ էություններ՝ Բնությու′ն, Գեղեցկությու՛ն, Մայրությու՛ն, Մանկությու՛ն:

Ինչքա՜ն ծաղիկ պիտի բուսներ, որ չբուսավ էս հողին,

Ի՞նչ պատասխան պիտի ես տամ՝ հող ու ծաղիկ տվողին…

Հովհ. Թումանյան

Գրետա Մեջլումյան

«Հանդես»         գիտական հոդվածների ժողովածու