«Տաղանդավոր դերասանը՝ տաղանդավոր արձակագիր». Վահրամ Փափազյան

Մեզանում հոբելյաններն առիթ են վերհիշելու մշակույթի մեր մեծերին, անուններն այն մարդկանց, որ այդ մշակույթի լուսապսակներն են: Նման առիթ է հայ թատրոնի ամենանվիրական անուններից, ազգային թատրոնի փառք ու պարծանք Վահրամ Փափազյանի ծննդյան 120-ամյակը, որ լրացավ օրեր առաջ:
Փափազյանի մասնակցությամբ ներկայացումների ազդագրեր և ծրագրեր (1916-1964 թթ.), բեմական կերպարների, հարազատների, գործընկերների հետ լուսանկարներ, նամականի, կենսագրական և ստեղծագործական բնույթի փաստաթղթեր, դերերի տեքստեր` ընծայագրված, ուղղումներով, «Սրտիս պարտքը» գրքի ձեռագրերը, ինչպես նաև դստեր` ՌՍՖՀ վաստակավոր արտիստուհի, դերասանուհի Մարիա Փափազյանի արխիվային փաստաթղթերը, ահա ոչ լրիվ ցանկը այն արխիվային նյութերի, որ 2004-ին, Սանկտ-Պետերբուրգից բերվեցին Երևան` դառնալով Հայաստանի ազգային արխիվի սեփականությունը:
Շեքսպիրյան աշխարհին Փափազյանը նվիրված էր ոչ միայն էությամբ, այլև գրչով: Տաղանդավոր դերասանը նույնքան տաղանդավոր արձակագիր էր: Նրա «Հետադարձ հայացք», «Իմ Օթելլոն», «Համլետն ինչպես տեսա», «Լիր արքա» լայնաշունչ գրական-թատերական երկասիրությունները հայ շեքսպիրագիտության համար կարևորագույն նշանակություն ունեն: 1964 թ. Հայպետհրատը լույս ընծայեց Փափազյանի` 511 էջից բաղկացած «Իմ Օթելլոն» գիրքը: Այս առիթով հպարտության, անթաքույց ուրախության լուռ վկան է «Իմ Օթելլոն» լույս տեսնելու առթիվ հեղինակի մակագրությամբ եզակի լուսանկարը, որ ներկայացնում ենք «Գրական թերթի» ընթերցողներին: Նույն առիթով է արվեստագետ, փափազյանական արվեստի մեծ գիտակ և երկրպագու Ռուբեն Զարյանի 1964 թ. հուլիսի 23-ի նամակը:
«Շատ սիրելի Վահրամ Կամերովիչ. Ստացա նամակդ: Կարդացի և ուրախացա, շատ զգացվեցի: Պետք է ասեմ, որ հոդվածն այստեղ էլ բավական լայն արձագանք է գտել, և շատերը նրան վերագրում են ավելի խոր իմաստ, քան սիրելի ողբերգակի դատի պաշտպանության հարցն է: Հեռախոսային զանգերից հանգիստ չունեմ: Մի խոսքով, լավ եղավ, որ գրվեց: Եվ, ըստ երևույթին, գրվեց ժամանակին: Օգտվելով քո լավ տրամադրությունից, հիշեցնում եմ երևանյան պայմանավորվածությունը: Ի՞նչ եղավ խոստումդ` երկու-երեք գիրք ուղարկել իմ շեքսպիրյան գրադարանին: Ճիշտ է, շրջագայությանս հանգամանքներն այնպես դասավորվեցին, որ չկարողացա գալ Օլգինո ու վերցնել գրքերը, ինչպես պայմանավորվել էինք, բայց տղամարդու խոսքը, կարծում եմ, որ բոլոր դեպքերում պետք է տղամարդու խոսք էլ մնա: Կատակ եմ անում: Դու քո տված խոսքը, թեև ուշացումով, բայց միշտ էլ կատարել ես: Պարզապես քո մասին սխալ պատկերացում է ստեղծվել: Երևի դժվարանաս ուղարկել, դրա համար, իմ հանձնարարությամբ, քեզ կայցելի մեր ինստիտուտի աշխատակցուհիներից Մանյա Ղազարյանը, որին խնդրում եմ հանձնել ինձ տալիք գրքերը: Լավ կլինի, որ մակագրես: Այդ գրադարանը որպես հատուկ մասնագիտական շեքսպիրյան գրադարան, ինձնից հետո հավանաբար անցնի թանգարանին և պահվի առանձին, որպեսզի նրանից օգտվեն մեր ապագա շեքսպիրագետները: Թող իմանան, որ դու էլ քո մեծասիրտ նպաստն ես բերել այդ շնորհակալ գործին: Բարևիր Անահիտին և ասա, որ իր նամակը խիստ հուզեց ինձ: Ասա նրան, որ մնա իր նամակի բարձրության վրա և օգնի գրքերն ուղարկելուն:
Գրկում և համբուրում եմ երկուսիդ:
Քո՝ Ռ.Զարյան»
Վահրամ Փափազյանն իր մահկանացուն կնքեց 1968 թ., երբ Երևանը պատրաստվում էր մեծ շուքով տոնել նրա 80-ամյա հոբելյանը: Այս առիթով Լենինգրադ (Օլգինոյի առանձնատուն), արդեն վատառողջ վարպետին այցելության էր եկել Ռուբեն Զարյանը: Այդ հանդիպման մասին Փափազյանի դուստրը` Մարիան, գրում է.
«Մեզ համար դժվարին այդ օրերին, ինչպես միշտ, հավատարիմ մեր երկարամյա բարեկամությանը, մեզ հյուր եկավ Ռուբեն Վարոսովիչ Զարյանը: Նա կենդանության շունչ հաղորդեց մեր տանը: Հայրիկն առույգացավ, սկսեց մեծ հետաքրքրությամբ հարցեր տալ հյուրին բոլոր նորությունների մասին, ինքն էլ ուշադիր լսելով Ռուբենին: Նա կարծես մոռացել էր իր հիվանդության մասին, ուրախ էր ու սրամիտ, խոսում էր ծրագրերի մասին, և երբ Ռուբեն Վարոսովիչն անսպասելի հիվանդացավ, հայրիկը կշտամբեց նրան` հյուսիսի նկատմամբ թեթևամիտ վերաբերմունքի համար, անհանգստանալով նրա առողջության համար: Բժշկին, որը հաճախ այցելում էր նրան, անընդհատ կրկնում էր. «Ո՛չ, ո՛չ Լյուդմիլա Պավլովնա, առաջին հերթին իմ թանկագին ընկերոջը զննեք, ես արդեն առողջ եմ, իսկ ահա նա Երևանից եկել է թեթև անձրևանոցով: Տղայական թեթևամտություն….»: Հայրիկը պատրաստվում էր մեկնել հոբելյանի և բաժանվելով Ռուբենից, պայմանավորվեց մոտալուտ հանդիպման մասին: Դա կամքի դրսևորման նրա վերջին ճիգն էր»: Հետագայում, 1978 թվականին, հոր վերջին օրերի մասին Մարիա Փափազյանի հուշերը լույս տեսան «Հուշերի թևերով» գրքով: Մեջբերված հատվածը այդ գրքի ձեռագիր (ռուսերեն) օրինակից է, որ պահպանվում է ֆոնդում:

ՎԱՐԴԻԹԵՐ ՄԱՆԳԱՍԱՐՅԱՆ
«Գրական թերթ» 12 դեկտեմբերի 2013

Աղբյուրը՝ Լուսինե Զաքարյան Lousine Zaqaryan ֆեյսբուկյան էջ