-Պարոն Թամրազյան, Մատենադարանը բազմագործառույթ կառույց է` հին ձեռագրերի թանգարան, հայագիտական հաստատություն, զբոսաշրջային հանգրվան, հրատարակչական կենտրոն: Եվ իհարկե՝ ազգային հպարտություն: Այս ամենի համատեղումը խճողումներ չի՞ առաջացնում:

-Բարդ կառույց է, անշուշտ, գործառույթներն էլ բազմաշերտ ու բազմաբնույթ են: Կա գիտական բավարար ներուժ, որը սակայն զարգացման ծրագրերի համար փոքր է: Մատենադարանի համար առաջնահերթություն է 17 հազար ձեռագրի նկարագրությունը: Մի մասը նկարագրված է, բայց 321 հատոր դեռ պետք է հրատարակվի: Յուրաքանչյուր հատորի աշխատանքներում ընդգրկված է ընդամենը մի քանի մարդ: Արդյունքի հասնելու համար այդ թիվը գոնե պետք է կրկնապատկվի:

-Ուզում եք սկսել սերնդափոխութունի՞ց:

-Այս կետից են սկիզբ առնում մնացած բոլոր խնդիրները, որովհետև 15 տարի այստեղ սերնդափոխություն չի կատարվել, ամբողջ հայագիտության համար սա ցավագին հարց է:

-Քանի որ ձեռագրագետների թիվը մեծ չէ, հավանաբար հարկ կլինի համագործակցել բարձրագույն կրթօջախների հե՞տ:

-Կադրերին պետք է ուշադրության տակ առնենք ուսանողական նստարանից` 3-րդ կուրսից: Այս հարցին երբեք չենք անդրադարձել, հատկապես գրաբարի և օտար լեզուների խորիմացության տեսնակյունից:

-Մասնագիտական որակներից ավելի կարևորը գրչագիր մատյանի հանդեպ ակնածանքը չէ՞:

— Խողովակը, որով նրանք պետք է մտնեն Մատենադարան և դառնան մատենադարանցի, իհարկե, ձեռագրերի աշխարհն է: Մինչև որևէ մասնագետ ձեռագիր չնկարագրի, չիմանա ինչ գաղտնիքներ, ծալքեր ունի այն և անձնական գյուտեր չանի` երբեք մատենադարանցի չի դառնա: Որովհետև երբ յուրաքանչյուր ոք բացում է ձեռագիրը ու շաբաթներով նայում, այդ ընթացքը հղի է գյուտերով, իսկ գյուտ արածին արդեն ձեռագրից պոկել չես կարող և Մատենադարանից պոկել չես կարող:

-Աշխատանքը շարունակելու համար անգամ գյուտ անողը պետք է նյութական հիմք ունենա: Մտադի՞ր եք կառավարությանը ֆինանսական լրացուցիչ առաջարկներ ներկայացնել:

-Հայ մտավորականը, հատկապես հայագետը վաստակել է ապահով կենցաղով ապրելու իրավունքը: Հոգևոր արդյունք պահանջելով` մենք պետք է նրա գոնե նվազագույն նյութականը հոգանք, ուստի մտադիր ենք հատուկ խնդրանքով դիմել կառավարությանը: Նկատում եմ, որ հայագիտության ապագայի նկատմամբ անհանգստություն, ընդհանուր տեղաշարժ կա, օրինակ` գիտության մասին օրենքում հայագիտությունը որպես առաջնահերթություն երկու կետով ներառելը:

-Հայագիտությունը երբեմն հասկացվում էր սոսկ իբրև պատմաբանասիրական ոլորտ: Արդիական ընկալումը որքանո՞վ է փոխվել:

-Դա շատ բազմաճյուղ ոլորտ է, ներառում է բազմաթիվ գիտություններ, նաև մեր լինելության ընթացքին է կապված. մեր անցյալի, ներկայի և ապագայի կենսական շղթան է, առանց այդ հենքի չունենք մշակույթ, չունենք քաղաքակրթություն և անգամ քաղաքականություն:

-Արտասահմանյան և սփյուռքյան ձեռագրատների հետ առնչություններում նորամուծություններ նախատեսո՞ւմ եք:

-Այդ բնագավառում աշխուժություն արդեն իսկ կա, միջազգային գիտաժողովներին մասնակցելիս ես տեսնում եմ, որ դրսում հայագիտության նկատմամբ հետաքրքրությունն աճում է, նույնիսկ հայագետների նոր սերունդ է ձևավորվում: Շատ կարևոր է, որ նրանց հնարավորին չափ օժանդակենք, նյութեր տրամադրենք ու մանավանդ` պահպանենք կենդանի կապը: Առաջիկայում Մատենադարանում կկազմակերպենք միջազգային ներկայացուցչական գիտաժողով, կնախաձեռնենք համատեղ հրատարակություններ, իսկ մինչ այդ` հենց այս աշնանից կվերականգնենք ամենամյա գիտաժողովների ավանդույթը:

-Ձեռագրերի թվայնացման ծրագիրը, որ երբեմն հիվանդագին արձագանքների տեղիք տվեց, արտասահմանյան կենտրոնների հետ հաղորդակցության դյուրացմա՞նն է ծառայելու:

-Թվայնացումն անխուսափելի ընթացք է: Եթե նախկինում հետազոտողն անպայման պիտի գար այստեղ, հիմա նրա հետ կապն իրականացվելու է նորագույն տխնոլոգիաների միջոցով: Մենք համացանցի միջոցով համապատասխան պատվերը կձևակերպենք և կփոխանցենք: Ողջ գործընթացը պետք է ղեկավարի Մատենադարանը` բացառիկ շահի իրավունքով:

-Բացի նրանից, որ չարաբաստիկ պայմանագիրը չեղյալ է հայտարարվել և սփյուռքահայ մի բարերար թվայնացնող սարք է նվիրել, այդ հարցում ուրիշ գործնական նախադրյալներ կա՞ն:

-Անշուշտ կան, բարեգործական որոշ ներդրումներ արդեն արված են: Ասեմ, որ կրկնօրինակ հանող սարքը և օժանդակ սարքավորումները նվիրաբերել է Պիեռ Գույումջյանը` սրտացավ մի հայ անհատ և դա այս գործի հիմնաքարերից մեկը դարձավ: Փորձարկումներն սկսված են, կարծում եմ`արդյուքները շուտով կերևան:

-Եվ հայ հանրությունը կարող է այլևս վստահ լինել, որ մեր ազգային գանձերին կորստյան վտանգ չի՞ սպառնում: Դուք դա հրապարակայնորեն երաշխավորո՞ւմ եք:

-Իհարկե, երաշխավորում եմ, գումարած դրան` դրսի կազմակերպությունների հետ, դարձյալ նվիրատվության հիմունքներով, համագործակցության առաջարկներ կան: Դա նշանակում է դուրս գալ միջազգային տարածք:

-Այնուամենայնիվ, մեր ձեռագրատան քարոզչությունը նրա նշանակությանը չի համապատասխանում: Ընթերցողին հայտնի է Կիմ Բակշիի հրաշալի գիրքը, հեռուստադիտողին` ֆիլմաշարը, սակայն չկա միջազգային այն ճանաչումը, որպեսզի մեկը լսի` «հայ» և հասկանա` «գիրք»:

-Ես կարծում եմ, որ նման գրքեր էլի լույս աշխարհ կգան: Միաժամանակ քարոզչությունը պետք է նոր հիմքերի վրա դրվի: Անհրաժեշտ է ներքին ցուցադրությունը ժամանակակից պահանջներին ավելի համահունչ դարձնել: Նախատեսում ենք աշխուժացնել մամուլի հետ կապը, ունենք նաև հեռուստաժամի ծրագիր:

-Պարոն Թամրազյան, հնարավո՞ր է, որ չուսումնասիրված ձեռագրերի մեջ օրերից մի օր հայտնաբերվի մի նոր «Մատյան ողբերգության», «Աշխարհացույց» կամ ասենք` խազերի վերծանությունը:

-Նման գյուտերը հնարավոր են. Կոստանդին Երզնկացուց փրկվել է ընդամենը մեկ գործ, այնինչ նա աշխարհի մեծագույն պոետներից է: Վարդան Անեցուց մի ներբող է պահպանվել, բայց նրան համեմատում են Նարեկացու հետ: Մատենադարանում չընթերցված էջեր շատ կան, հեղինակներ ևս կան, ում անգամ անունը հայտնի չէ: Յուրաքանչյուր սերունդ նոր հայացքով է նայում այդ բնագրերին, մենք պետք է անցյալի նկատամամբ մեր հայացքն անընդհատ նորացնենք: Ինչպես ասում են` անցյալին նայենք ապագայի աչքերով:

-Բանաստեղծն այդ աչքերով ի՞նչ է հայտնաբերել Նարեկյան դպրոցում:

-Նարեկյան դպրոցի ուսումնասիրությունն ավարտված չէ: Նաև այդ դպրոցի հետագա ընթացքը, կենսունակությունն էին, որ նորօրյա զարգացման փաստեր բացահայտեցին, օրինակ` Կիլիկիայում այդ կենդանի ավանդույթի շարունակությունը: Իսկապես, դա հավերժ կենդանի ավանդույթ է, որն իր ներքին զարգացումներն է ապրում և իբրև էություն փոխանցվում ուրիշներին:
Հայագետը երբեք չպետք է կտրվի կյանքի երակից. պետք է սնուցվի նրանից և սնուցի նրան:

Հրաչուհի Փալանդուզյան
«Հայաստանի զրուցակից» շաբաթաթերթ, 2007թ., հայերեն, ռուսերեն