Երրորդ իրականություն և կինոյի ճակատագիրը

Այս վերնագրով ես հոդված տպել եմ հինգ տարի առաջ «Ազգ» թերթում, բայց ոչ ոք չի նկատել: Գիտեք, կարող ես շատ համեստ մարդ լինել, չտառապել ինքնահաստատման մոլուցքով, բայց լինես գիտնական, տեսաբան, հետազոտող: Պարզ է, որ ոնց էլ լինի, գոհ կլինես, հաճույք կստանաս, եթե մի նոր հասկացության դիպչես և հասկանաս, որ դա գիտական տերմին կարող է դառնալ, շրջանառության մեջ մտնել: Այդ առումով կարող էի նման հավակնություն ունենալ, քանի որ այդ հասկացողությունն արդեն տասը տարի ինձ հանգիստ չի տալիս: Ոմանք ասում էին, որ այդ «երրորդ իրականություն» ասվածը չափազանցություն է: Այսօր ես համոզվում եմ, որ չափազանցություն չէ, շատ կարևոր է և իրոք, գիտական տերմինի հավակնություն կարող է ունենալ: Շատ կուզենայի, որ դա լիներ չակերտների մեջ, բայց ամբողջ խնդիրն այն է, սարսափելին այն է, որ դա չակերտների մեջ չէ, այլ իրականություն է:

Ինչու՞ եմ այն անվանում հենց երրորդ իրականություն, որովհետև կողքին կա «երկրորդ իրականությունը»` արվեստը և առաջինը: Բայց ես խոսում եմ երրորդ իրականության մասին, որը դուրս է այդ չակերտներից, այ սա է խնդիրը: Եվ չեմ օգտագործում «վիրտուալ իրականությունը», որովհետև դա շփոթ է առաջացնում, ճիշտ հասկացություն չէ:

Խոստովանեմ, որ այդ տերմինի հայտնաբերման լրիվ հեղինակային իրավունք չունեմ, որովհետև այդ տերմինը ինձ հուշել է XX դարի հայտնի փիլիսոփա Բերդյաևը: Նրա վերջին գրքերից մեկում` 1940 թ. հրատարակված «Самопознание»-ում եմ հանդիպել այս հասկացությանը: Իհարկե, Բերդյաևը չէր կարող դրա տակ տեսնել այն իմաստը, ինչ որ ես եմ հիմա դնում: Նա խոսում էր մարդկության երրորդ փոփոխության մասին, երբ խոսքը արվեստի և ստեղծագործության մասին էր` երկրորդ իրականության: Ու իր երազած փոփոխությունը, չգիտես ինչու, երրորդ անվանեց: Ահա «երրորդը» նա ինձ հուշեց:

՛

1/ «Հանդես»-ը ընթերցողի ուշադրությանն է ներկայացնում զեկուցումը ԵԹԿՊԻ–ի գիտաժողովում, որով հանդես է եկել Ս. Հասմիկյանը 2013թ. մարտամսին:

շարունակելի

Սուրեն Հասմիկյան

«Հանդես» գիտական հոդվածների ժողովածու