«Այսօր արդեն գիտեմ, որ խմորեղեն պատրաստելը պարզապես առիթ էր մեր վերապրած յուրաքանչյուր օրը դարձնելու տոնական». Անրի Վերնոյ

«Մենք համբերությամբ նորից սպասեցինք՝ լուռ, ընկճված այդ անհողդողդ բթության ցեմենտե պատի առջև». Անրի Վերնոյ

«Փախլավայի» օրը, անշուշտ, կիրակի, հարկավոր էր արթնանալ շատ վաղ և առնվազն մի ամբողջ կեսօր հատկացնել դրան։

Երբ խմորը պատրաստ է լինում, գունդ են անում, ալյուր ցանում վրան, որ չկպչի սեղանին։ Գրտնակում են և հնարավորին չափ բարակ բացում։ Այնուհետև գրտնակին փոխարինում են ձեռքերը։ Մայրիկս, երկու մորաքույրերս, հայրս շուրջանակի նստում էին մաքուր սփռոցի առջև, բացված խմորը առնում էին ձեռքերի մեջ և սկսում էին քաշքշել, ընդ որում սկսում էին մեջտեղից, մատների զգույշ շարժումներով հասցնում էին մինչև եզրերը։ Եվ խմորը աչքիդ առաջ բարակում էր, մակերեսը մեծանում, ծավալվում էր, հաստությունից բան չէր մնում։ Եթե հանկարծ մեկնումեկի անզգույշ շարժումից խմորի թերթը ծակվում էր, տեղիք էր տալիս մյուսի ուրախ բողոքին, և այդ մյուսը նույնպես իր հերթին էր ընկնում այդ միևնույն հանցանքի մեջ։ Կարևորը կրկնությունից խույս տալն էր։

Այս գործողության համար անհրաժեշտ էր հմտություն, ճկունություն, թեթևություն, բաներ, որոնք կախարդում էին ինձ։ Հիշողությանս խորքից, ինչպես նկարահանված ինչ-որ պարի դանդաղեցրած կադրեր, ես վերստին տեսնում եմ այդ մատները, որոնք շոյում էին խմորը, հպվում, շոշափում, երբ որևէ կոշտության էին հանդիպում, իսկ իրանները խմորի փափկությամբ ծալվում էին, թեքվում մերթ թեթև, մերթ քմայքոտ։

Այսօր արդեն գիտեմ, որ խմորեղեն պատրաստելը պարզապես առիթ էր մեր վերապրած յուրաքանչյուր օրը դարձնելու տոնական, և այդ անասելի դյութիչ ընտանեկան պարը պարում էին միասին լինելու երջանկությունից։

Խմորի գունդն այժմ իր չափից տասնապատիկ մեծացած, վեր ածված թափանցիկ ալյուրաթերթի, դրված էր պղնձե կլայեկված սինու վրա։ Այդ առատորեն յուղված թերթիկը, որ ծածկվում էր ծեծված ընկույզի շերտով՝ վրան շաքար ու դարչին, կազմում էր ապագա բուրգի առաջին հարկը։ Հետո վերցնում էին խմորի նոր գունդ նոր թերթիկի համար։

Անշուշտ, ոչ հազար թերթիկ, բայց մոտ հիսուն թերթիկ շարում էին իրար վրա, յուրաքանչյուր թերթիկի վրա նորից ու նորից փռելով կարագի, ընկույզի, դարչինի շերտը, և սինին բերնեբերան լցվում էր։

Մի մեծ դանակ, փայտյա քանոնի ուղեկցությամբ փափուկ խրվում էր խմորի մեջ և խմորը բաժանում փոքրիկ, հավասար շեղանկյունների։

Երբ վարդագունած, ոսկեզօծ, կսկուծ սինին դուրս էր գալիս ջեռոցից, վրան լցնում էին եռացրած շաքարաջուր։

Մեր փոքրիկ ընտանիքը, խոնարհված այդ «ձեռակերտ» գլուխգործոցի վրա, չէր դիմանում համտես անելու ցանկությանը, որպեսզի համոզվի, թե հաջող է ստացվել։ Շեղանկյունիների վերածված ամբողջ սինու միայն եզրամասերում էին մնում մի քանի քառորդ կամ կես շեղանկյուն կտորներ։ Այդ կիսատ կտորները սահմանված էին համտեսի համար։ Միայն ես էի բացառություն կազմում, ինձ սկզբից ևեթ տալիս էին մի լրիվ շեղանկյուն։ Եվ ամեն մեկս տալիս էինք մեր բարձր գնահատականը։

Իսկ եթե որևէ մեկս քննադատական խոսք ասեր, պատասխանում էին.

– Համբերի մինչև երեկո, շաքարաջուրը դեռ իր գործը չի տեսել։

Եվ շաքարաջուրը աշխատում էր մինչև երեկո։ Թափանցում էր դանդաղ, մտնում էր բոլոր ճեղքերը, ներծծվում յուրաքանչյուր թերթիկի մեջ և սառչում յուրաքանչյուր կտորի չորս բոլորը։ Այս արքայական քաղցրավենին մատուցելու պահին ավելացնում էին բարձրագույն պսակը։

Մի լայն, կլայեկված, ոչ խոր ափսեի մեջ, ամեն առավոտ համբերությամբ հավաքվում էր կաթի երեսին բռնած սերը և դրվում էր գիշերվա զովին։ Օրերի ընթացքում սերը թանձրանում էր, հետո դանակով կտրում էին փախլավայի շեղանկյունիների չափով։

Եվ մեր «հիսունթերթանին», պսակված կաթնասերի գլխարկով, տիրականորեն բազմում էր ափսեներում։

Անհայրենիք, վզի կապը կորցրած անտեր շների նման կծկվում էինք այդ փոքրիկ երջանկությունների շուրջբոլորը, որպեսզի համարձակ դիմագրավեինք մի նոր աշխարհի և անորոշ վաղվա անձկությանը։

* * *

Ահա իմ կարծիքով այս էր, որ հայրս այդ երեկո ուզում էր բացատրել մեր բարի հացթուխին։ Բայց նրա բառապաշարը, որ սահմանափակված էր լոկ «pardon», «s’il vous plaît» և «merci beaucoup»-ով, մեր նրբահամ «հազարաթերթիկը» վեր էր ածում շաքարաջրած, անհրապույր խառնուրդի։ Մեզնից հրաժարվող մեր լեզուները շուտով մատնվեցին լռության, և սպիտակ հագուստով հացթուխը նորից սկսեց խմորը հունցել իր ձևով։

Երբ եփվելու ժամանակը լրացավ, մեր սինին հանվեց փռից. սքանչելի էր։ Ուժեղ կրակից ազդրամիսը պատվել էր մուգ կեղևով, թաքցնելով ներսի վարդագույնը։ Կարտոֆիլը կարմրել էր, պոմիդորներն ու դդմիկները տապակվել էին։

Մեր հացթուխը լսել անգամ չուզեց կրակի գնի մասին։ Նա հրաժարվեց փող ընդունել և հասկացնել տվեց, թե իր փռում հաճույքով կընդունի մեր առաջիկա «փախլավան»։

Հորս լեզուն հանկարծ բացվեց։

– Merci beaucoup… merci!

 Անրի Վերնոյ «Մայրիկ»