«The painter was painting his last canvas but he himself did not know about it». Eduard Artsrunyan“Художник рисовал свое последнее полотно, сам не зная об этом”. Эдуард Арцрунян«Նկարիչն իր վերջին կտավն էր նկարում ու ինքն էլ չգիտեր այդ մասին». Էդուարդ Արծրունյան

The painter was painting his last canvas but he himself did not know about it. Nobody knew. With a red rose in my hands and a gypsy kerchief wrapped up my head I was enjoying the most blissful moment of 2010. Under the voice sounds of Frank Senatra the day coming after New Year drew to a close. First, dreamy colors began to run through the canvas, then the lines turned into the images: me and my dreams, my love and my wishes, Artsrunyan with his brushes and palette and we together united our wishes and our world was intergrated.Three days passed and the painting was almost ready, only a stroke of the brush was missing, but Artsrunyan didn’t want to touch upon the canvas any more. In the history of Armenian fine art my portrait was fixed as Eduard Artsrunyanc’s last work. After this the painter lived three months: he was working on his incomplete works only half an hour a day. The artist was already exhausted, little by little he was losing his strength, but his imagination, his determination and his past life made him live. He was escorting me to the most cherished corners of his sensual world and was introducing to the history of the creation of his canvases.

Now my portrait that is Artsrunyan’s last canvas greets me every morning. Two Anahits seem to look at each other but in fact I see Artsrunyan inside my soul. And I think that this portrait with unusual and fantastic tints seems to be the entity of artist’s life that is very meaningful and inclusive, perhaps endless as Art.

As Artsrunyant was saying, he had created thousands of pictures but it was all the same, the thousands were going to occur. He had many other wishes: only once to go to the “Artist’s Union” and talk to his friends in the cafe, only once to smell the aroma of the trees. These were simple and feasible wishes… if only not the paralysis, because of which the artist was bedridden for six years. In spite of the fact that we were friends for only a year and two months, he managed to become my godfather for that short time, and his past life became a guideline and standard for me. The last years of his life could be defined as heroic. He clutched at the art as a real hero: art was the origin of his happiness and achievements. The illness more or less weakened his hand, but his worldview became brighter and more colored. The crystal sense and Artsrunyanc’s philosophy of perceiving and reinterpreting the life newly came to replace the accepted rules of art. The master of thematic composition did not refuse from his creative convictions keeping devoted to national, historical, rural and everyday-life topics.

Anahit KoriunХудожник рисовал свое последнее полотно, сам не зная об этом, не знал об этом никто. Красная роза у меня в руках, цыганская косынка, обмотанная на мою голову, я наслаждалась блаженнейшим мгновением 2010 года. Под звуками голоса Френка Синатры невозмутимо вечерел посленовогодний день.

В начале мечтательные цвета начали бегать по полотну, а потом линии становились образами :я и мои мечты, моя любовь и мои желания, и Арцрунян со своими кистями и палитрой, и мы вместе объединили наши мечты и наш мир стал общим. После трех дней, для получения целостного вида, картине недоставало несколько прикосновений киста, но Арцрунян не захотел больше прикоснуться к полотне. Мой портрет был закреплен в истории армянского изобразительного искусства в качестве последнего произведения Эдуарда Арцруняна.

После этого Мастер прожил три месяца, он ежедневно по полчаса работал над своими незаконченными произведениями. Художник уже обессилел, силы постепенно стали покидать, но воображение, целеустремленность, путь пройденной жизни дали ему жить. Он сопровождал меня к самым сокровенным уголкам своего чувственного мира, ознакомил с историей создания своих любимых полотен.

Сейчас последнее полотно Арцруняна –мой портрет, каждый день приветствует меня. Кажется две Анаиды смотрят друг на друга, но в реальности они во мне видят Арцруняна. Думаю, что чрезмерно отличающаяся оттенками и необычно сказочная эта картина как бы является итогом всей прожитой жизни художника- содержательной и охватывающей, может быть бесконечной, как искусство. Как говорил Арцрунян, он создал тысячи картин, но, все равно, многотысяч еще предстоит родиться.

У него были и другие мечты — на своих собственных ногах хоть раз спуститься в Союз Художников и досыта беседовать с друзьями в кафе, надышаться ароматом деревьев. Кажется, все это обычные и легко осуществимые желания, если б не было паралича, из-за которого в течение шести лет художник был прикован к постели и коляске. Несмотря на то, что моя дружба с Эдуардом Арцруняном имела историю всего лишь одного года и двух месяцев. Он смог в течение этого короткого периода стать моим духовным отцом, а его пройденный путь – мерилом и вехой для меня. Последние годы его прожитой жизни можно отождествлять с подвигом.

Подобно истинному герою он зацепился за искусство, которое было источником всех его радостей и достижений. Болезнь более или менее ослабила его руку, но его мировосприятие стало более ярким и красочным, на смену к принятым рисовальным правилам пришли кристаллизованные ощущения, арцрунянская философия -переосмыслить и воспринимать жизнь и реальность по новому. Мастер тематической

композиции в этот период не отказался от кредо усыновленного в течение всей творческой жизни, оставаясь верным национальным, историческим, крестьянским, каждо-дневным-бытовым темам.

Анаит Корюн

Նկարիչն իր վերջին կտավն էր նկարում ու ինքն էլ չգիտեր այդ մասին` այդ մասին ոչ ոք չգիտեր: Կարմիր վարդը ձեռքիս, գնչուական գլխաշորը գլխիս փաթաթած` 2010թ. ամենաերանելի ակնթարթն էի վայելում: Ֆրենկ Սինատրայի ձայնի հնչյունների ներքո անխռով հետամանորյա օրն էր երեկոյանում: Սկզբում երազկոտ գույները սկսեցին վազել կտավի տարածքով, հետո գծերը կերպար էին դառնում` ես ու իմ երազանքները, իմ սերն ու իմ ցանկությունները, Արծրունյանն էլ` իր վրձիններով ու ներկապնակով, ու մենք միասին մեր իղձերը միավորեցինք, ու մեր աշխարհն ընդհանրացավ: Երեք օր անց նկարը գրեթե պատրաստ էր. ընդամենը մի քանի վրձնահարված էր պակասում, սակայն Արծրունյանը չցանկացավ այլևս դիպչել կտավին: Իմ դիմանկարը հայ կերպարվեստի պատմության մեջ ամրագրվեց որպես Էդուարդ Արծրունյանի վերջին ստեղծագործություն: Սրանից հետո Վարպետը երեք ամիս ապրեց, նա օրական կես-կես ժամով աշխատում էր կիսատ աշխատանքների վրա: Նկարիչն արդեն ուժասպառ էր եղել, ուժերը կամաց-կամաց տեղի էին տալիս, սակայն երևակայությունը, նպատակասլացությունը, իր անցած կյանքի ճանապարհն ապրեցնում էին նրան: Նա ինձ իր զգայական աշխարհի ամենանվիրական անկյուններն էր ուղեկցում, իր սիրելի կտավների ստեղծման պատմությանն էր ծանոթացնում:

Հիմա Արծրունյանի վերջին կտավը` իմ դիմանկարը, ամեն առավոտ ինձ է ողջունում: Թվում է, թե երկու Անահիտ իրար են նայում, սակայն իրականում Արծրունյանին եմ ինձանում տեսնում: Մտածում եմ, որ արտակարգ նրբերանգային ու արտասովոր հեքիաթային այս նկարը կարծես նկարչի ապրած կյանքի հանրագումարը լինի` բովանդակալից ու ընդգրկուն` թերևս` անվերջանալի, ինչպես արվեստը: Ինչպես Արծրունյանն էր ասում, հազարավոր նկարներ է ստեղծել, բայց միևնույն է, հազարներն էլ դեռ ծնվելու են: Նա ուրիշ երազանքներ էլ ուներ` իր սեփական ոտքով գեթ մեկ անգամ նորից Նկարիչների միություն իջներ ու ընկերների հետ սրճարանում մի կուշտ զրուցեր, ծաղկած ծառերի բույրն առներ: Շատ սովորական ու հեշտ իրականանալի ցանկություններ…, եթե չլիներ կաթվածը, ինչի պատճառով վեց տարի նկարիչը գամված էր անկողնուն ու անվասայլակին: Չնայած այն հանգամանքին, որ իմ բարեկամությունը Էդուարդ Արծրունյանի հետ ընդամենը մեկ տարվա և երկու ամսվա պատմություն ուներ, նա կարողացավ այդ կարճ ժամանակահատվածում իմ հոգեհայրը դառնալ, իսկ նրա անցած ճանապարհը` ուղենիշ և չափանիշ ինձ համար: Նրա ապրած կյանքի վերջին տարիները սխրագործություն կարելի է որակել: Ճշմարիտ հերոսի նման նա կառչել էր արվեստից, որը նրա կյանքի բոլոր ուրախությունների և ձեռքբերումների սկզբնաղբյուրն էր: Հիվանդությունը քիչ թե շատ թուլացրել էր նկարչի ձեռքը, սակայն նրա աշխարհընկալումն ավելի պայծառ ու գունեղ էր դարձել, նկարչական ընդունված օրենքներին փոխարինելու էին եկել բյուրեղացված զգայնությունները, կյանքն ու իրականությունը նորովի ընկալելու և վերիմաստավորելու արծրունյանական փիլիսոփայությունը: Թեմատիկ կոմպոզիցիայի Վարպետն այս ժամանակահատվածում չհրաժարվեց իր ստեղծագործական կյանքում որդեգրած հավատամքից` հավատարիմ մնալով ազգային, պատմական, գեղջկական, առօրյա-կենցաղային թեմաներին:

Անահիտ Կորյուն