• Home
  • Թարգմանություն
  • Ուսանողական անկյուն
  • Տեսադարան
  • ՄԵՐ ՄԱՍԻՆ
  • Eng
  • Рус
  • Հայ
  • Fra
  • Գլխավոր
    • Իրադարձություն
    • Հարցազրույցներ
    • Մշակութային անցուդարձ
    • Տեղեկատվություն
    • Հասարակություն
    • Սոցիալական ցանցեր
    • Առողջություն
  • Մշակույթ
    • Արձակ
    • Կինո
    • Թատրոն
    • Մանրանկարչություն
    • Պար
    • Լուսանկարչություն
    • Պոեզիա
    • Հայկական գորգագործություն
    • Խեցեգործություն
    • էպոս
    • Կրոն
    • Տարազներ
    • Տոն
    • Քանդակագործություն
  • Գիտական հոդվածներ
    • Արվեստաբանություն
    • Աստվածաբանություն
    • Բանասիրություն
    • Գրականագիտություն
    • Երաժշտագիտություն
    • Լեզվաբանություն
    • Ծիսագիտություն
    • Հոգեբանություն
    • Մանկավարժություն
    • Պատմաբանություն
    • Փիլիսոփայություն
    • Թատերագիտություն
    • Հրապարակախոսություն
  • Հետադարձ հայացք
    • Կենսագրականներ
    • Հուշեր
    • Նամականի
    • Մեր մեծերը
  • Հուշակոթողներ
    • Թանգարաններ
    • Տաճարներ
    • Տուն-թանգարաններ
    • Քարանձավներ
  • Օնլայն վաճառք
  • Տեսադարան
BREAKING NEWS
ՓԱՇՈՅԱՆԻ ԳԱՂԱՓԱՐԱԿԱՆ ԸՆԿԵՐՆԵՐԻՆ
ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ ԹՈՒՄԱՆՅԱՆ. ԱՂԱՎՆՈՒ ՎԱՆՔԸ (Ազգային ավանդություն)
ՊԱՏԵՐԱԶՄ
Ցեղասպանությունը փաստերի լեզվով
Հասմիկ Սարգսյան. ԱՐԴ ԱՐԵՎԵԼՔԸ ՔԵԶՆՈՎ Է ՀՂԻ…
Տիգրան Մանսուրյանը երբ խոսում է, մեղեդի է, իսկ երբ լուռ է՝ դառնում է ԼՌՈՒԹՅԱՆ ՍԻՄՖՈՆԻԱ… 

Խաչվերաց, Սուրբ խաչ, Ուլնոց

Posted On 17 Oct 2013
Comment: 0
Tag: Khachverats, Хачверац, Խաչվերաց, Ուլնոց, Սուրբ խաչ

KhachՏոնական  համակարգերի   ձևավորումը  և  զարգացումը,  որպես  օրինաչափություն, միշտ  էլ  տեղի է  ունենում  սոցիալ- տնտեսական,  քաղաքական,  էթնոմշակութային  և  կրոնական  գործընթացների  փոխազդեցությունների  համակարգում:

Հասարակության  մեջ   կատարվող տոնածիսական  գործընթացների  համակարգը  կատարում է էթնիկ ավանդույթների  կողմնորոշման,  հասարակական  հարաբերությունների  կարգավորման,  անհատի հոգեբանական  պահանջների  բավարարման  և այլ  կարևորագույն  գործառույթներ:

Այն   կարևոր  դեր է  կատարում անցումային  տնտեսություն  ունեցող  երկրների  սոցիալական  հարաբերությունների  կարգավորման  գործում:

Ավանդույթային  տոներում  առկա  հավատալիքների  հիմնական  շերտերն  իրենց  ծագմամբ  առնչվում են  երկու  պայմանական  փուլերի  հետ. առաջին` մինչքրիստոնեական, երբ  բնության ու  հասարակության  մեջ  կատարվող  ամեն  ինչ  վերագրվում էր  առանձին հոգիների  ու  երկրորդ`  քրիստոնեական,  երբ արդեն  նոր  կրոնին`  քրիստոնեությանն  էր  վերագրվում  երևույթների  բացատրության  և դրանց  վրա  ներազդելու  մենաշնորհը:   Կան  բավական  ուսումնասիրություններ, որոնց հեղինակները, անդրադառնալով     քրիստոնեական   տոնացույցում տեղ գտած  այդ  տոների  ծագումնաբանությանը,  փորձել  են  վերականգնել  դրանց  մինչքրիստոնեական  արմատները,  կամ  հեթանոսական  զուգահեռները, որոնք  լի  են  տնտեսության, ընտանիքի և  անհատների  բախտն  ու ճակատագիրը  որոշող հնագույն  ծեսերով,  սովորույթներով,  գուշակություններով  ու  հավատալիքներով: Ծիսահավատությունն ունի  ինչպես  կրոնական,  այնպես  էլ  աշխարհիկ  երանգավորում: Տոների պահպանումը պայմանավորված է հատկապես  ազգային  նկարագրով, որի դրսևորման  ձևերից էին դրանցում արտահայտվող  էթնիկ  ինքնագիտակցությունը  և  էթնոսի  պատմական  հիշողությունը:

Քրիստոնեության   մեջ     խաչի  պաշտամունքը  կրում է  Հիսուս  Քրիստոսի խաչելության  գաղափարը:    Հայ  քրիստոնյայի   ամենաբնորոշ գիծը  խաչի  ժողովրդական  պաշտամունքն  է: Իզուր  չէ, որ  Հայաստանում,  որպես  ընդհանուր  քրիստոնեական  պատկերապաշտության  պատմագործառութային տարբերակ,  հանդես  է  գալիս  խաչապաշտությունը: Մի տերմին, որով  բնորոշում  էին հայերի  դավանանքը  այլադավանները,  և  որով  մենք բնորոշում  ենք մեզ և  բոլոր  քրիստոնյաներին:

Միջնադարից  մեզ են  հասել   բազմաթիվ  պատմություններ  խաչի մասին:  Հարյուրավոր  ձեռագրային ընդօրինակություններ  նույնպես  վկայում  են  խաչի պաշտամունքի   լայն    ժողովրդականության    մասին:

Խաչվերացը  հայոց եկեղեցական  տաղավար տոներից  է, որը   նվիրված է Հիսուս  Քրիստոսի  խաչափայտի ազատագրման հիշատակին: Ակունքներով  այս  տոնը  պատմական է:  Պարսից  Խոսրով Բ. թագավորը,  610-614 թթ. պատերազմելով  Բյուզանդիայի դեմ,  նվաճում է  Երուսաղեմը, ուր  գերության է վերառնում  այն  խաչափայտը, որի  վրա տանջահար էին արել  Հիսուսին: Միայն 628 թվականին`  պարսկա- բյուզանդական  պատերազմի  ժամանակ,  Բյուզանդիայի  Հերակլ  կայսրին  հաջողվում է հաղթել պարսիկներին  և  վերադարձնել   գերված խաչափայտը: Հաղթական  այդ  տարում`  628թ.  սեպտեմբերի    14-ին, փառավոր  հանդիսավորությամբ  սրբազան  մասունքը  զետեղել են իր ավանդական  վայրում`  Երուսաղեմի Ս.Հարություն  տաճարում: Այդ պատճառով էլ  Հերակլ  կայսրը և  եկեղեցական  հայրերը  սեպտեմբերի  14-ը  հռչակեցին  որպես  Քրիստոսի  Խաչափայտի  Վերադարձի  կամ  Խաչվերացի տոն: Սրբազան   Խաչը  գերությունից  ազատելու  հիշատակը  հավերժացնող  այդ  տոնը հաստատվեց  քրիստոնյա  բոլոր  եկեղեցիներում:

Հայաստանում   խաչի  սկզբնական  պաշտամունքի  վայրում  կամ  դնում  էին  խաչքար, կամ  կառուցում  եկեղեցի,  կամ էլ  խաչամասնիկը ամփոփում  էին կառուցված  եկեղեցու  սեղանի   տակ`  վերջինս  ավելի  սրբագործելու  նկատառումով: Հայ  առաքելական  եկեղեցում   Խաչվերացը   նշվում  է  սեպտեմբերի  11-17-ն  ընկած  կիրակի օրը:

Ինչպես  հավաստում  են  ազգագրական  աղբյուրները,  ժողովրդի  մեջ   տոնի խորհուրդը   իմաստավորվում  է  որպես  հանգուցյալների  հիշատակման  օր:

Ս.Խաչի  օրը  Շիրակում  յուրաքանչյուր  տուն  մի  ուլ  էր  մորթում,  ամբողջությամբ  կախում  թոնրում ու  խորովում`  տակը  դնելով  ձավարով  լի  կաթսան:  Ուլի  միսը  այդ  օրվա  առանձնահատուկ,  անհրաժեշտ  ուտելիք  էր  համարվում,  առանց  որի  տոնը  լիարժեք չէր կարող  լինել: Զոհաբերվող  ուլերի առատության պատճառով  Շիրակի  բնակիչները  այդ օրը  անվանում էին  նաև   «ուլան  ղռան»,  այսինքն` « տղաների  կոտորած», որը իր  մեջ  կրում էր    հեթանոսական  շրջանում  արու  զավակների  զոհաբերման  գաղափարը: Այնուհետև  որպես  մատաղ կամ  ողորմություն`  այն  բաժանում  էին  դրացիներին: Այդ  մսից  փաթաթում  էին լավաշի  մեջ և,  իբրև  ննջեցյալների  բաժին, տանում  դնում  էին  գերեզմանատան  քարերի  վրա: Այդ  օրը  նոր  հանգուցյալների    հարազատների տուն  էին  ուղարկում   սև  հագուստներ  ու  մի  կենդանի  ուլ: Վաղ  առավոտյան  շիրակցիների լավագույն  նախաճաշն  ուլի  ճարպով ներծծված  ձավարով  փլավն էր, որից  հետո  այցելություն  էր  կատարվում  մոտակա  գերեզմանատուն`  իրենց  հետ  վերցնելով մրգեղեն, հատկապես  խաղող և ձմերուկ, քաղցրավենիք, կանաչեղեն և իհարկե,
ուլի խորոված միս:  Գերեզմանատուն տարվող մրգերը «նան  ու  տրի» էին  անվանում: Գերեզմանատուն  այցելում  էին  ընտանիքի  բոլոր  անդամներով,   նաև  մանկահասակ  երեխաները: Հանգուցյալի  տապանաքարի  մոտ  բացում էին  սփռոցները, ուտելիքը  շարում  վրան: Քահանայի  կողմից  գերեզմանը  օրհնվելուց  հետո  մարդիկ վերադառնում  էին իրենց  տները և  սկսում  խնջույքի  արարողությունը:  Որքան էլ  մեզ  համար  զարմանալի է, այդ  օրը   մարդիկ  անցկացնում  էին  թեթև,  անկաշկանդ   մթնոլորտում:  Շատ  ընտանիքներում  անպակաս  էին  կատակները, ծիծաղը,  հյուրասիրությունը,  ինչպես  նաև   այդ  օրը     նորափեսաների  ընտանիքի  կողմից  հարսնացուներին  ուղարկում  էին  տոնական «սեղան»`  պատրաստված  ուլի  լավագույն  կտորներով,     մրգերով,   քաղցրավենիքով:

Զանգեզուրում  Ս. Խաչի    ուրբաթ  օրը  ոսպով  շորվա  էին  պատրաստում և  իբրև  հոգեբաժին բաժանում հարևաններին: Այդ  օրվա  պարտադիր  ծիսակարգերից էր  գերեզմանների  օրհնության  արարողությունը,  ինչպես  նաև  ուխտագնացությունները  մոտակա  վանքեր, որտեղ  զոհաբերում  էին  ոչխարներ,  գառներ: Ս.Խաչի  օրը   հանգուցյալների  հիշատակը  հարգելու  սովորույթը մինչև  մեր  օրերը  պահպանվել է,   որը ապացույցն  է մշտապես  պահպանված հոգևոր կապի  հին  ու  նոր  սերունդների    միջև:

Մինչև   20  -րդ  դ.   սկիզբը  Խաչվերաց   տոնը,  որը   կենցաղում   տարածված  է  Սրբխեչ  անվամբ,  ունեցել է  նաև  այլ  անվանաձևեր`  Խաչվերաց,    Ուլնոց,    Ուլերի  կոտորած,  Խրով,  Խաչեյն  Զադագ, Սուրբ  Խաչ,     և  այլն:

Չնայած հայոց կենցաղում տոնի կատարման ժամկետային մասնակի  տարբերություններին`  այն   մեծ մասամբ  նշվում  էր  կիրակի  օրը`  երբեմն  ձգվելով մինչև  հոկտեմբեր  ամիս:  Հենց  այդ  պատճառով  սեբաստացիները  անվանում  էին  Խաչ-Խաչին: Ամենուր նախապատրաստվում էին տոնը հանդիսավորությամբ նշելու:Որոշ  զսպվածություն  ունենում  էին  միայն  այդ  տարում  հանգուցյալներ  ունեցողները:  Այդ  օրը  չէր  համարվում սգի, ողբի օր: Հայաստանի  որոշ  վայրերում Ս.Խաչի  տոնը  դիտվում  էր  որպես  աշնանամուտ: Ինչպես  ասում  էին  քեսապցիները. «Խաչ,  վերմակը առ, ն'երս  փախիր»,-այսինքն`  բացօթյա   գիշերողներն  այլևս  տուն  են  քաշվում:

Մարաշում  այս  տոնակատարությունը  նշվում  էր  յուրահատուկ  ծեսով: Խաչվերացի  տոնակատարության`  առիթով  հատուկ ծիսակարգով,  խաչը զարդարում  էին կանաչեղենով, հոտավետ  ծաղիկներով. «խաչը  կը  զարդարվեր պեսպիսուն, հոտավետ  ծաղիկներով,  որոնց  մեջ կը  գտնվեր  Մարաշի  անուշահոտ  կանաչ  ու  լայնատերև  ռեհանը:  Կիները  այս  արարողությունը  իրենց  լեզվով կը  կոչեին  ըռեհան   ուրշնիլ »:1.

Խաչվերացը   կամ    Սրբխեչը,  Հայաստանի   որոշ  շրջաններում համարվում  էր  նաև  տնտեսական  տարվա   եղանակային  մի  շրջանից  անցումը  մյուսին,  երբ  տոնական  աշնանային  բարիքներից   մասնաբաժին  էր  հանվում`    հանգուցյալներին  հիշատակելու  համար: Հայոց  ավանդական  կենցաղում  Խաչվերաց  տոնը առավելապես ընկալվում  էր  որպես տնտեսական տարվա պարբերաշրջանի  անցում,  որը  հավանաբար  կապված  է  եղել աշնանային  օրահավասարի  հետ: Պատահական  չէ, որ Հայաստանի շատ  բնակավայրերում  կլոր  տարվա   շրջափուլը   հաշվարկվում   էր  Խաչվերացից  – Խաչվերաց:

Մուսալեռցիներն  այդ  տոնին  ուխտի  էին  գնում Թովմաս  Առաքյալի  վանքը, որտեղ  քահանայի  կողմից  պատարագ  մատուցելուց  հետո  պատրաստում  էին  տոնին  նախատեսվող  ազգային  ուտեստը`  հարիսան: Մերձակա  գյուղերից եկածներն  իրենց  հետ  ուխտավայր  էին  տանում  հատուկ  այդ  օրվա  համար   պահված  մատաղացու   կենդանիներ,  ինչպես  նաև  ցորեն: Հարիսան  պատրաստում  էին  ուրախ տրամադրությամբ,  երգ – երաժշտությամբ  և  հանդիսությամբ: Նմանատիպ  հանդիսություններ  կատարվում  էին  նաև  Քաբուսիեի  Վերին  աղբյուրի  թթաստանում:

Խաչվերաց  տոնի  ծիսական  արարողություններում  մեծ  տեղ  էր  գրավում  սրբավայրեր  ուխտի  գնալու  ավանդույթը: Յուրաքանչյուր  բնակավայր,  տարածաշրջան  ուներ  տոնին  նվիրված  իր  ուխտատեղին: Մինչ  այսօր  էլ  Խաչվերաց  տոնի  նշանավոր  ուխտավայրերից  է   հանդիսանում   Վայոց   Ձորում  գտնվող  Արկազի  Սուրբ  Խաչ  եկեղեցին:

Զանգեզուրում  այդ  օրը  համատարած  բնույթ  էին  կրում մերձավոր  խաչերին  այցելությունները: Սակայն  այստեղ  առանձնակի նշանակություն  էր  տրվում  Ծիծեռնավանքին,  ուր  Սուրբ  Խաչի  կապակցությամբ  կազմակերպվում  էր  զանգվածային  ուխտագնացություն,  որին  մասնակցում  էին  շրջակա  գրեթե  բոլոր  գյուղերի   բնակիչները:

Ուխտագնացության  մասնակիցները,   իրենց  հետ տանելով    մատաղացու    կենդանիներին,

 

1.    Գալստեան Գր.  Մարաշ, Նիւ Եորք, 1988, էջ 344:

պտտեցնում  էին եկեղեցու  շուրջը,   որից  հետո  կտրում  էին  ականջները, կամ էլ  տեղում  կատարում էին  կենդանու  զոհաբերության    արարողությունը:

        Մինչև  այսօր   Զնաբերդցիների  համար   Խաչվերացը մեծ ժողովրդականություն  վայելող տոներից  է: Այն  նշվում է որպես  նախնիների  հիշատակման  օր: Տոնի  անվանումը  տեղական  բարբառով  Խրով է  կոչվում,  որը  կապված է  տոնի  ծիսական  գլխավոր   ուտեստի`  զոհաբերված  կենդանու թոնրի  մեջ  ամբողջական     խորովման  հետ:

Հին  Երևանում   այդ  տոնը  նշում  էին  և  մինչև  այսօր  էլ  նշում  են  սեպտեմբերի 15- ին, կամ  սեպտեմբերի նախավերջին  կիրակի  օրը: Այստեղ  ևս  տարածված  էր  ուլեր   նվիրաբերելու,  խորովելու   ավանդույթը: Ուշագրավ է, որ  երկու-երեք  օր  առաջ  գնած ուլը  պահում  էին  առանց  կերի  և  ջրի: Պատճառն  այն  էր,  որ   ուլից  տիկ   էին  հանելու:  Ուլը  մաշկում  էին  և,  այն, ամբողջությամբ շամփուրի  վրա  հագցնելով,  կախում  էին  թոնրի  մեջ: Թոնրի  բերանը  ծածկում  էին  կավե  կափարիչով և շուրջը ցեխով  այնպես  էին  պատում, որ ամբողջ  տաքությունը  մնար  թոնրի մեջ: Կավե  այդ  կափարիչի  կենտրոնում  լցնում  էին  բռունցքի  մեծությամբ  ցեխագունդ,  որի  միջոցով  որոշում  էին  խորովի  վերջնական  պատրաստ  լինելը:

Հայաստանի  մի շարք  շրջաններում  ընդունված  ավանդույթ  էր  նաև  ուխտավայրերում  տոնավաճառներ,  խաղային  – երաժշտական  հանդիսություններ   իրականացնելը, որոնք  առանձնակի   հետաքրքրություն  էին  հաղորդում   սրբավայրերում կազմակերպված  ընդհանուր  արարողություններին:

Ազգային  տոները  չեն  սահմանափակվում  միայն  էթնոսի  կյանքում  պատմական  նշանակություն  ունեցող  իրադարձությունների  հավերժացմամբ:  Հայոց  տոնական համակարգում  գոյություն  ուներ  որոշակիորեն  ձևավորված  սոցիալական  կառուցվածք, որտեղ  փոխհարաբերությունները կարգավորվում  էին  ավանդութային սովորության  չափանիշներով: Բացի  դրանից,  յուրաքանչյուր  անձ  ուներ իր  որոշակի  դերը:   Տարբեր  ժամանակաշրջաններում  սոցիալական  կառուցվածքում   մարդկային  հարաբերությունների բնույթը  պայմանավորված  էր   տոնակատարությունների մասնակիցների սոցիալական և ազգակցական  կարգավիճակով: Ընտանիքն  ու  ազգակցական  միջավայրը  ոչ  միայն ավանդութային  կրոնական տոների  կենցաղավարման  ամենատարածված  սոցիալական  օղակներն  են, այլև  այդ  արժեքները  սերունդներին  փոխանցող  տեղեկատվական գլխավոր  մեխանիզմները:

Տոնակատարությունների արդյունավետ կազմակերպման գործընթացի   պահանջարկը գոյություն է ունեցել  և գոյություն  ունի բոլոր  ժամանակաշրջաններում  ու  բոլոր  տոնածիսական  համակարգերում,  որին շատ  հաճախ  ավելի մեծ  նշանակություն  է  տրվել,   քան    գաղափարախոսությանը:

Չնայած ավանդույթային տոների կենցաղավարման համակարգում եկեղեցական բաղադրամասի  անկման  միտումներին,  ինչպես  նաև  կենցաղային  և  եկեղեցական  ծիսակատարություններում  նկատվող  որոշակի  տարբերություններին, այդ  տոները  շուրջ  մեկ ու կես  հազարամյակ գոյատևում  են  շնորհիվ  եկեղեցու, ինչպես   նաև   որպես   ազգային   սովորույթ:  Ինչպես  բոլոր  տոները,  այնպես  էլ  Խաչվերաց  տոնը,     Հայ  առաքելական  եկեղեցու  կողմից   ամրագրվելով, տեղ է գտել   հատուկ  մշակված     տոնացույցում:  Վերջինում  Սրբոց և Պահոց  տոների  հետ  միասին  դասակարգվում  են   նաև Խաչի  տոները: Այդ  տոներն  են`  Տոն  երևման  Սուրբ  Խաչի,  Խաչվերաց,  Գյուտ Խաչի, Սուրբ  նշան:  Հայ  ժողովրդական   որոշ   տոներն  իրենց  արմատներով  ավելի  հին են  և  առնչվում  են հեթանոսական  ժամանակների  հետ,  որոնց  ծիսասովորութային կառուցվածքում  արտացոլվել  է   երկրագործական  տոնացույցը: Մի շարք  մասնագիտական  ուսումնասիրությունների  արդյունքում  հեղինակները,  անդրադառնալով  քրիստոնեական   տոնացույցում  տեղ  գտած  տոների   ծագումնաբանությանը, փորձել  են   վերականգնել  պահպանված  տոների  ծագումնաբանությունը`վերականգնելու դրանց  մինչքրիստոնեական  ակունքները  կամ  հեթանոսական  զուգահեռները, որոնք  բնորոշվում  են   բախտն ու ճակատագիրը որոշող ծեսերով, սովորույթներով,  գուշակություններով ու  հավատալիքներով:

16-րդ  դարում  պորտուգալացի  ճանապարհորդներ  Անտոնիո  Տենրեյրոն  ու  Մեստրե  Աֆոնսոն,  շրջագայելով  Արևելքում,  այցելում  են  նաև  Հայաստան : Լինելով    Բիթլիսում, Խլաթում,  Սասունում  և  այլուր`    հավաքում  են  արժեքավոր   տեղեկություններ  «Սասնա  ծռեր»  էպոսի, մասնավորապես`  Խանդութի  և  Դավթի  մասին: Մեստրե  Աֆոնսոն,   ով  ավելի  մանրամասնորեն   է  ներկայացնում  ուսումնասիրությյունների  վերաբերյալ  նյութերը, մի  շատ  ուշագրավ  տեղեկություն  է հաղորդում  Դավթի  «Սուրբ  Նշանի»  /իմա` Խաչ-պատարագի, կամ պատերազմի/ վերաբերյալ:  Աֆոնսոն,  ներկայացնելով  Սասունցի  Դավթին  և  Խանդութին   գրում է,  որ  քուրդ  բռնակալը  Խանդութի  գերեզմանից  հանել   է   նրա  ոտքերի  ապարանջանները,  իսկ Դավթի  գերեզմանից` մի ոսկե  Խաչ, որ  հայերը  կոչել  են «Սուրբ  Նշան»,  քանզի  այն  ունեցել  է  այնպիսի  զորություն,  որ երբ  Դավիթը կռվի  ժամանակ  կրել է  այդ  Խաչը,   նրան  ոչ   ոք   չի  կարողացել  հաղթել:  Բայց   տիրակալը /Քրիստոսը/    պատժում է    Դավթի  գերեզմանից  խաչը  առևանգող  քրդին`  գցելով  նրան  թշվառության  մեջ,    անբուժելի  վերքերով  պատելով  նրա  մարմինը:   Նրա  եղբարը,     տեսնելով  այդ  վիճակը,  մեծ  հարգանք  է  տածում  այդ  խաչի     նկատմամբ   և  հրամայում  է  Խաչը  դնել հայկական  մի  եկեղեցում, որի  համար  այդ  եկեղեցուն  վճարում   է  ամենօրյա վարձք,  որպեսզի  ձեթ  մատուցեին  այն  կանթեղին,  որը    միշտ վառվում  էր  այդ  Խաչի  առաջ:2  Պետք  է  ենթադրել, որ Դավթի  Սուրբ  Նշանի  ավանդությունը 16-րդ  դարում    տարածվել  է  նաև  հարևան  գավառներում:  Հետագայում, վառվող  կանթեղի  վայրում   կառուցվում է  Սուրբ  Նշան  եկեղեցին,  որը  հայերի  համար  հանդիսանում է  սրբավայր   և ուխտատեղի:

Յուրաքանչյուր  տոն  իրենից  ներկայացնում  է  յուրատեսակ  միկրոհամալիր,  ուր  առկա  են  կենցաղի   և  մշակույթի  գրեթե  բոլոր  բաղադրիչները`  բնակավայր,  մարդկային  տարբեր  հարաբերություններ, նախնիների  հիշատակ,  ամուսնական  ծիսաշար,  խաղեր, երաժշտական  ստեղծագործություններ,  ուտեստ, ինչպես  նաև  տնտեսական  գործունեության  ավանդական  փուլեր,  որտեղ ծեսերն  ու  սովորույթներն  հաջողությունների  ապահովման գրավականն  են:

Ավանդույթային  տոները, բացառությամբ  մի քանիսի  /Նոր տարի, Զատիկ, մասամբ`Վարդավառ/ 1980-ական թթ.  սկզբներին  քիչ  էին  կենցաղավարում: Սակայն  դրանք  գյուղական  շրջաններում  դեռևս   պահպանում  էին  տարածվածության  վարկանիշը:

—————————————————————————————————————

2.Roberto  Gulbenkian  et H. Berberian,  La  legende  de   David  de Sassoun d’apres deux  voyageurs Portugais du 16 Siecle: «Rvue des etudes Armeniennes», Nouvelle seri, t.13,Paris, 1971  էջ 178-179:

Հոդվածն  ամբողջությամբ   ֆրանսերենից   թարգմանել  է `     Հ.Ամալյանը:

1990 թվականից   ի վեր     հայոց   տոնական   համակարգը  թևակոխեց   անցումային  զարգացման   նոր  ժամանակաշրջան: Զարգացման  այս  փուլը  իրենից  ներկայացնում  է  ավանդութային-կրոնական  տոների  վերելքի  և  խորհրդային  պետական  տոների  անկման  ժամանակաշրջան:  Պետք  է նշել,  որ  խորհրդային  շրջանում  ժողովրդական  տոները  վեր  էին  ածվել  նախօրոք  մշակված  սցենարների  հիման  վրա  կազմակերպված  մարզա- երաժշտական  միջոցառումների  և   թատերականացված  ներկայացումների,  որոնց  նախաձեռնողները,  իսկ  շատ  հաճախ  նաև  կատարողները  մշակութային  և  պետական  առանձին  հաստատություններն  էին: Դրանք  առաջին  փորձերն  էին  պետության  կողմից  ավանդութային   տոների  վերականգման և,  դրանով  իսկ,  բնակչությանն  էթնիկ  ավանդույթներին  հաղորդակից  դարձնելու  ուղղությամբ: Խորհրդային  տոնական  համակարգը  կարիք  ուներ  ավանդույթային  տոների  և  ծեսերի,  որոնք իրենց  ստեղծած  յուրատեսակ  ազգային  կոլորիտով  հնարավորություն  ունեին  ապահովելու  հանրության  ավելի  լայն  շրջանակ:

Ներկայումս  դեռևս  իր  ձևավորման  փուլում է  գտնվում  նաև  նորաստեղծ  պետական  տոնացույցը,  ուր  տեղի    ունեցող  փոփոխությունները  երբեմն  հիմնավորված չեն թե'  պատմական և  թե'  ժամանակի  առումով,  քանի  որ   անտեսվում  է  ինչպես  անցյալի  փորձն, այնպես  էլ  ներկայի  հասարակական  կարծիքը: Սակայն  պետք է  նշել,  որ  ինչքան  էլ   նման  իրավիճակն  օրինաչափ  լինի  ձևավորման  գործընթացում գտնվող  էթնիկ  ընդհանրության  պետական  տոնացույցի   համար,  այնուհանդերձ,  նրա   վերջնական  տարբերակի մշակումը  պայմանավորված  է   այդ  երկու   հիմնական   գործոնների  համագործակցությամբ:

Քնարիկ   Միրզոյան[1]

«Հանդես» գիտական հոդվածների ժողովածու


[1] Քնարիկ  Միրզոյան-1993թ. ավարտել է Սանկտ-Պետերբուրգի արվեստի բարձրագույն դպրոցը և հումանիտար համալսարանի կուլտ-լուսավորական  աշխատանքների  ֆակուլտետը: 2000թ-ից դասավանդում է Երևանի թատրոնի և կինոյի  պետական ինստիտուտում «Ծեսեր և ծիսակատարություններ» առարկան: Գրում է թեկնածուական ատենախոսություն  «Հայ  ժողովրդական տոների ակունքները»  թեմայով:  «Հնագույն  մշակույթի  հետքերով»  գիտա-հանրամատչելի ֆիլմաշարի հեղինակն է: Մի քանի ֆիլմերի սցենարների  հեղինակ է: Հրատարակել է գիտական հոդվածներ «Հանդես» ժողովածուի 7,8,9,10 գրքերում:

0
0
Next Story

Քոչարի պարի ծիսական հենքը

Related Posts

0

Խաչվերաց տոնի պատմությունը

Posted On 19 Oct 2013
, By Christina Abrahamyan

Leave a Reply Cancel reply

*
*

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.

Մագաղաթի նոր լոգտիպը

Վերջին նյութերը

  • ԹՈՒՄԱՆՅԱՆԻ ԴԻՄԱՊԱՏԿԵՐԸ՝ ԿԱՌՈՒՑՎԱԾ ՀՈՒՇԱՊԱՏՈՒՄ – ՎԿԱՅԱԲԱՆՈՒԹՅԱՄԲ
  • Կարս. պատմությունը, կառուցվածքը և հայկական հուշարձանները
  • ՇՏԱՊ. ՄԱԳԱՂԱԹ կայքը դիմում է իր ընթերցողներին և համակիրներին
  • «ՄԻ ՊՏՂՈՒՆՑ» ԱՐՅԱՆ ԿԱՆՉԸ ՍՊԱՐՏԱԿ ՂԱՐԱԲԱՂՑՅԱՆԻ «ԱՐԵՎԻ ԲՆԱԿԱՎԱՅՐԸ» ԳՐՔՈՒՄ
  • ԱՐՎԵՍՏ՝ ԱՆԴՈՐՐԻ ԲԱԶՄԱԽՈՍՈՒԹՅԱՄԲ. ՆԵՐՍԵՍ ՄԵԼԻՔՅԱՆ
  • Վրեժ Սարուխանյանը՝ գեղջկական նոր տաղիկների մասին
  • Երկյուղ Մեծի հանդեպ
  • …Խոնարհում
  • Խմորի գնդեր տաշտաքերից
  • ԴԱՐՁՅԱԼ ՀԱՅ-ՊԱՐՍԿԱԿԱՆ ԼԵԶՎԱԿԱՆ ԱՌՆՉՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՄԱՍԻՆ

facebook

ԳԱՐԵԳԻՆ ՆԺԴԵՀ. չպղծված ֆիլմ

Просмотры

  • afsgg ahsgshg jahsja - 155,601 views
  • Քըրք Քրքորյանը հետաքրքրվել է, թե ինչքան գումար կպահանջվի Թուրքիայի տարածքում գտնվող հայկական հողերը գնելու համար - 68,532 views
  • Բացահայտում. Դա Վինչին իր նշումները ծածկագրել է… հայերեն - 65,502 views
  • Ըմպելիք, որն օգտակար է վահանագեղձի բոլոր հիվանդությունների դեպքում։ Ինչո՞ւ - 60,808 views
  • Բացահայտում. Մենդելեևի երազը և հայոց այբուբենը - 40,582 views
  • Անհերքելի ապացույցներ այն մասին, որ շումերերենը հայերեն է - 36,302 views
  • Հայ ակադեմիկոսը քաղցկեղը կանխարգելող պատվաստանյութ է ստեղծել - 36,034 views
  • Պուշկինի «Ты трус, ты раб, ты армянин» արտահայտության իրական պատմությունը - 33,053 views
  • Եգիպտոսի հայ թագուհիները - 31,874 views
  • Վատիկանը գաղտնազերծել է հայերի Ցեղասպանության մասին փաստաթղթերը.թուրքերի գազանությունները ցնցող են - 28,484 views
Рейтинг@Mail.ru
© 2013 Magaghat.am Բոլոր իրավունքները պաշտպանված են: Մեջբերումներ անելիս հղումը magaghat.am-ին պարտադիր է:Սույն կայքի բոլոր լրատվական հրապարակումները անհատական օգտագործման համար են։ Տեղեկատվություն տարածող այլ միջոցներում սույն կայքի հրապարակումների (մասնակի կամ ամբողջական) վերահրապարկման համար անհրաժեշտ է magaghat.am ադմինիստրատորի թույլտվությունը։ Խախտում թույլ տված անձինք կենթարկվեն պատասխանատվության օրենքով սահմանված կարգով։ Կայքը պատրաստել է Արտուշ Չիբուխչյանը` 093124577 Կապ` Արման Հովհաննիսյան 055065023 magaghat.am@gmail.com