Արիներն ու Արարատը

Ամիս Ահեկան

21/20 Մարտից 20/21 Ապրիլ

Գլխաւոր աստղերը – 1.Գ(Հ)ամալ – Hamal (Alpha Ari), 2.Շերատան –

Sharatan (Beta Ari), 3.Մեզարտիմ – Mesarthim – Mezartim (Gamma 2 Ari),

4.Բոտեյն –  Botein (Delta Ari).

Հարեւանները – 1.Պերսեյ, 2.Եռանկիւնի, 3.Ձուկ, 4.Կետ, 5.Ցուլ

Կենդանակերպի լատինական Aries անուանումը մեզ յուշեց, որ գործ ունենք «Ար»-երի եւ «Արիներ»-ի հետ, քանզի «s»-ն յոգնակերտ մասնիկ է, ինչպէս եւրոպական լեզուներում՝ այդպէս էլ գրաբարեան հայերէնում:[1]

Հետեւաբար Aries-ը կարելի է ընկալել «Արեր»՝ երբ երկու «Ար»-ը («Արար»-ը) նոյնպէս «Արեր» է, ուստի Aries-ը եւ յատկապէս Arietis-ը ակնարկում է երկգագաթ Արարատին:

Ցուլ կենդանակերպին նախորդում է Խոյը՝ որի երկրային պատկերն է Տաւրոսեան լեռնաշղթայից հիւսիս-արեւելք ընկած «Հայկական Պար»-ը,[2] ուր Մեծ եւ Փոքր Մասիսները (երկու «ար»-երը) խորհրդանշում են Խոյի դէպի երկինք պարուրուած կոտոշները:

Եւ իսկապէս, «Հայկական Պար» լեռնաշղթան իր ուրուագծերով ճշգրտօրէն պատճենում է աստղային քարտէսի «Խոյ» կենդանակերպն ու նրա խորհրդանիշը: Տես՝ Պատկեր «55»:

Խոյ կենդանակերպի խորհրդանիշը Հայոց այբուբէնի մեծատառ «Հ»-ն է՝ մարդուն տրուած աստուածատուր արարչական հուր-հոգին (Զրուանի կողից տրուած «հուր»-ը), (գծ. «8» ե «9» ):

Հին Եգիպտական պատկերագրերում «Հ» հնչիւնը խորհրդանշուած է Հայոց փոքրատառ «հ»-ով՝ հիւսուածքի ձեւով (Տես՝ Պատկեր «56»), եւ իբր թէ նշանակել է «մարդու անունը»:[3]

Մեծ Մասիսը համապատասխանում է Խոյ կենդանակերպի «Hamal»[4] աստղին, իսկ Փոքր Մասիսը՝ «Sheratan»-ին:

«Sheratan»-ը տառադարձելով հայերէնի՝ ստացւում է «Ասերայ Տան», այլապէս՝ «Ասերի տուն», որն հայկական տօմարի օրանուններում յիշատակւում է «Ասակ» (17-րդ օր)՝ որին էլ յաջորդում է հենց «Մասիս» օրը (18-րդ օր):

Այսպիսով հաստատւում է, որ «Աս»-երն ու «Արի»-ները նոյնն են, եւ նոյն տարածքի զաւակներն են:

Փոքր ինչ անդրադառնանք պատմութեան ծալքերին:

Դէպի արեւելք առաջին արշաւանքի նախօրէին՝ Արիներն իրենց զօրաշարժի համար հաւաքատեղի են ընտրել Արցախը, Շուշի հրամանատարական կենտրոնով: Դրա համար էլ Արցախը սկզբում կոչել են «Արացխ»,[5] որը միաւորում է «Արաց+ախ» երկու բառերը («Արիների կենտրոնատեղի» իմաստով): Իրենց հրամանատարական կենտրոնը  կոչել են «Շուշի»՝ որպէս «ուշի շէմ», այսինքն «ներւային կամ կառավարման համակարգի կենտրոնի շէմը, նախամուտքը»:

Այդ արշաւախումբը ամրապնդուել է Պարսկաստանում՝ ուր ստեղծել են մի երկրորդ Շուշի-կառավարման կենտրոն, որն այսօր կոչւում է Սուզա կամ Շօշ:

Հազար տարի անց, Արիական երկրորդ արշաւանքի ժամանակ Արացխը վերանուանել են «Արդախ»՝ որպէս «արդարութեան կենտրոն», ինչը յուշում է այս անգամ՝ Արցախի «հոգեւոր գլխաւոր կենտրոն»-ի վերածուած լինելու հանգամանքը:

Վերադառնանք մեր նիւթին:

Ըստ մեզ, Հայկական Պարն ընդգրկում է Փոքր (3925մ.) ու Մեծ (5165մ.) Մասիսները, Սինակ (1760մ.), Բարդող (3261մ.), Սուկաւետ (Սուկաւ, Ջրաբաշխ) (3455մ.) լեռները, ու հասնում մինչեւ Այծպտկունք լեռը (3124մ.):

Մինչդեռ «Խոյ» կենդանակերպի տարածքը աւելի փոքր է, որի երկրային պատճենն սկսւում է Հայկական Պարի Փոքր ու Մեծ Մասիսների զանգուածներից, ընդգրկում է Սինակ-ը, եւ աւարտւում է Բարդող լեռով՝ որն էլ աստղային քարտէսում նշւում է որպէս Խոյի «41»-րդ աստղը:

Յաւելուած.-

Խոյ կենդանակերպի անուան հնագոյն տարբերակներից է՝ Հռովմէական «Ovis Aurea» կամ «Ovis Auratus»:[6]

Մեկնաբանութիւն.-

1.«Ovis Aurea» արտայայտութեան «Ovis»-ը ի հարկէ լատիներէնում «Խոյ» է նշանակում: Նրան կցուած «Aurea» բառը այսօր միջազգայնօրէն ծանօթ «Աուրա»-ն է՝ որ հայ մատենագրութեան մէջ յայտնւում է «Ահուր» ձեւով, եւ նշանակում է «լուսապսակ»:

Մենք արդէն գիտենք որ որեւէ համաստեղութեան կամ կենդանակերպի գլխաւոր աստղը աւանդաբար կրել է տուեալ աստղահոյլի անունը, ուստի այս պարագայում էլ Խոյ կենդանակերպը ներկայացնող Հայկական Պարի բարձրագոյն «Արարատ» լեռը պիտի կոչուած լինէր «Ovis aurea»:

Հետեւաբար այս առաջին ձեւում բացայայտւում է «Արարատ» լեռան եւ անուան կապը՝ «Աստուածային հուր»-«Աուրա»-ի հետ:

2.«Ovis Auratus» խօսքում «tus»-ի հիմքը հայերէնի «տու»-«տալ» բայն է, երբ յոգնակերտ «s»-ը ցոյց է տալիս թէ խօսքը «մի աուրա»-ի մասին չէ, այլ մի քանի աուրաների՝ որոնք տրուել են Զրուանի կողմից յետջրհեղեղեան նոր արարուած երեք տարբեր գոյնի մարդկային տեսակներին:

«Auratus» բառը յուշում է թէ «Արարատ» լեռնանունը ծագած պիտի լինի՝

1.Սկզբնական «Ահուրատուք» ձեւից՝ որպէս «Լուսապսակներ տալու տեղ»,

2.«Auratus»-ը («Աուրատուս») առանց յոգնակերտ «s»-ի կարող էր արտայատուել «Աուրա+աուրա+տու» ձեւով՝ որից էլ բխում է «Աուրարատու»> «Արարատ»-ը՝ այս անգամ որպէս «արարչութեան լեռ», ապա սկզբի «Ա»-ի անկումով առաջացել է «Ուրարատու», կրճատ «Ուրարտու»՝ որպէս «Աստուածային մասնիկը» (Ար-ը) «տալու «տեղ» (ուր)»:[7]

3.«Auratus»-ի մի այլ տառադարձութիւնն է «Այրատուք» («Au»-«աւ» > «այ» անցումով), եւ քանի որ «s»-ը վերաբերւում է «Այր»-ին՝ ուստի լեռնանունը առանց յոգնակերտ այդ մասնիկին կարող էր ունենալ «Այրա+այրա+տու» ձեւը՝ որից էլ «Այր+Ար-ա+տ»-ը, որ տառացիօրէն բովանդակում է «Ար-ի տուած Աստուածային լուսապսակը» իմաստը (երբ առաջին «Ար»-«Արարիչ»-ը «Արամազդ»-ն է, իսկ Արարատի վրայ արարող Զրուանը՝ նրան յաջորդող երկրորդ «Ար»-ն է):

Յետ գրութիւն.-

Կենդանակերպերի այսպիսի հերթականութիւնը գալիս է արարչութեան ժամանակներից, որի մէջ Խոյ-ը մտցուել է Նօյեան ջրհեղեղից անմիջապէս յետոյ, որովհետեւ Հայկական Պար լեռնաշղթան մինչ այդ գոյութիւն չի ունեցել:

Յետագայում, թերեւս սառցապատուած երկիր մոլորակի հալոցքների ժամանակամիջոցին է՝ որ Խոյը դարձել է տօմարի առաջին ամիսը, մինչեւ նոր ժամանակների սկիզբը: