Previous Story
Անկարելին ստեղծելու պահը. հոբելյան
Լրանում է բժիշկ-գեղանկարիչ Էդվարդ Կարապետյանի ծննդյան 90-ամյակը: Նա արդեն մեզ հետ չէ, ուստի ներկայացնում ենք «Հայացք Երևանից» հանդեսում տպագրված հարցազրույցը, որը նույնքան արդիահունչ է, որքան 2000թ.: Թերևս արժե հավելել, որ պապիկի տաղանդը ժառանգել են նրա թոռներից առայժմ երկուսը՝ ճարտարապետ Դավիթը և դիզայներ Տաթևիկը: Ինչ կարելի է սպասել ծոռնիկներից,՝ ամենաուշը կիմանանք Էդվարդ Կարապետյանի հաջորդ հոբելյանի ժամանակ:
-Հանրապետական ու համամիութենական ցուցահանդեսներում դուք միշտ ներկայանում եք որպես ինքնուս նկարիչ: Սակայն հայտնի է, որ Երևանի բժշկական ինստիտուտից բացի ավարտել եք նաև Փանոս Թերլեմեզյանի անվան գեղարվեստի ուսումնարանն ու Կրասնոդարի արվեստի ինստիտուտի կերպարվեստի բաժինը:
– Ճիշտ է, ես կերպարվեստն ուսումնասիրել եմ մասնագիտական լսարաններում, բայց նկարելն իմ ապրուստի միջոցը չի եղել, ես գեղանկարչությամբ զբաղվել եմ բժշկի աշխատանքին զուգահեռ: Անկեղծորեն ասած՝ ինձ համար անունը երբեք էլ որևէ նշանակություն չի ունեցել՝ ստեղծագործել եմ անկախ տեսական, քաղաքական ու կուսակցական հանգամանքներից: Այդ մի ժամանակ էր, որ արհեստավարժ նկարիչն ու ինքնուսը չէին կարող նույն սրահում ցուցադրվել: Հիմա արվեստագետի համար կարևորն այն է, թե ինչն է իրեն ներշնչում, գեղարվեստական ինչ արժեք է ստեղծում: Իսկ ինձ համար դա սկզբունք է եղել հենց սկզբից:
–Պատմեցեք, խնդրում եմ, սկզբի մասին:
-Ծննդավայրս Շամշադինի շրջանի Չինչին գյուղն է: Հիշում եմ՝ դպրոցում սովորելիս տետրակներս ավելի շատ զանազան տեսարաններ, ծանոթ մարդկանց դիմանկարներ էին պարունակում, քան մաթեմատիկական խնդիրներ ու վարժություններ: Շուրջս կատարվող ամեն ինչը թղթի վրա իր արտացոլումն էր գտնում: Դա շարունակվեց երկրորդ աշխարհամարտի տարիներին. ռազմի դաշտում մարտական ընկերներիս ոգևորելու համար նկարում էի նրանց դիմապատկերներն ու նվիրում:
–Դիմանկարը երևի հետագայում ևս հոգեհարազատ ժանր է եղել:
-Բոլոր ժանրերն էլ հոգեհարազատ են, բայց ճիշտ նկատեցիք՝ ես ինձ դիմանկարիչ եմ համարում: Առաջին հայացքից թվում է, թե դիմապատկեր ստեղծելը բոլորովին էլ բարդ չէ, ընդամենը պետք է հերոսի դիմագծերը ճիշտ վերարտադրել: Սակայն անհրաժեշտ է հավատարիմ մնալ նաև մարդու բնավորությանը՝ ո՞վ է նա, ի՞նչ կենսակերպ ունի, այդ պահին ի՞նչ է մտածում, ինչի՞ է ընդունակ, ո՞րն է նրա աշխարհայացքը կամ երկրորդ «եսը»: Առօրյա կյանքում ևս մարդկանց նկարչի աչքով եմ նայում՝ փորձելով պատկերացնել, թե նրա դեմքը կտավին ինչպես կարտահայտվի: Յուրաքանչյուր դեմքի վրա փնտրում եմ այն ամենաէականը, որը նկարելիս պետք է շեշտադրեմ:
–Մարդկային ո՞ր հատկանիշի վրա է ձեր վրձինն ավելի հաճախ կանգ առնում:
-Նախ հարկավոր է յուրաքանչյուրի մեջ գտնել այդ հատկանիշը: Իսկ գտնելու համար առաջին հերթին հայացքս ուղղում եմ դիմացինի աչքերին: Աչքերն իսկապես հոգու հայելին են և շատ բան են պատմում իրենց տիրոջ մասին: Ինձ գրավում են խոհուն աչքերով մարդիկ: Եթե մարդը մտածելու ունակություն ունի, նա արդեն հետաքրքիր է, հետևաբար՝ արժանի կտավին անմահանալու:
–Դուք ստեղծագործական շատ հարուստ կյանքով եք ապրել ու թեև մշտապես բնակվել եք ծննդավայրում, անվանի մարդկանց հետ հանդիպելու բազմաթիվ առիթներ եք ունեցել, նկարել եք նրանց: Ո՞ւմ դիմանկարն եք առավել ավարտուն համարում:
-Խորհրդային շրջանում մի գեղեցիկ ավանդույթ կար, որ հիմա գրեթե մոռացվել է. հանրապետության նշանավոր մարդիկ, հատնի մտավորականները շրջագայում էին գյուղերում, շփվում շարքային մարդկանց, այսինքն՝ ժողովրդի հետ: Այդ այցելություններից անմասն չէր մնում նաև Շամշադինը: Հենց այստեղ՝ իմ արվեստանոցում ես հյուրընկալել եմ Պարույր Սևակին, Համո Սահյանին, Լուսինե Զաքարյանին, Արտաշես Քալանթարյանին, Ավետ Ավետիսյանին: Նրանց դիմանկարները ես ստեղծել եմ հատուկ ներշնչանքով և կարծում եմ՝ ամենահաջողվածն են: Կտավին հավերժացած պահերն անկաշկանդ զրույցների արգասիք են: Պարույր Սևակի դիմանկարը, օրինակ, ես սկսեցի, երբ նա մեր տանը ճաշում էր: Ինքն այդ չզգաց, եթե նկատեր, երևի թույլ չտար: Գործն սկզբում ճեպանկար էր, հետագայում դրա հիման վրա ստեղծվեց ահա այս յուղաներկ դիմանկարը: Առաջին ուրվագծում բացակայում են բանաստեղծի աչքերի անհանգիստ փայլն ու մտքի անհուն աշխատանքը, իսկ այստեղ դրանք հասցված են լիարժեք արտահայտության:
-Հայտնի մարդկանց նկարելն իհարկե հաճելի է, սակայն ձեր աշխատանքներում մշտապես ներկա է նաև հասարակ մարդը: Ովքե՞ր են նրանք, ինչո՞վ են գրավել ձեր ուշադրությունը:
-Ես այդ բնորոշումը կճշտեի՝ ոչ թե հասարակ մարդ, այլ աշխատանքի մարդ: Ես ամբողջ կյանքիս ընթացքում փորձել եմ գտնել նրանց եռանդի, կենսունակության գաղտնիքը: Երբ որպես բժիշկ շրջում էի գյուղերում, հանդիպում էի աշխատավոր հայի փառահեղ կերպարների, որոնց դիմապատկերը չվրձնելն ուղղակի հանցանք կլիներ: Այդ հանդիպումների ժամանակ ես մոռանում էի, որ բժիշկ եմ, իմ հոգում արթնանում էր արվեստագետը: Նման այցերից մեկի արդյունքում ծնված «Ծխախոտագործուհիները» կտավը 1975թ. ներկայացվեց համամիութենական մեծ ցուցահանդեսում և արժանացավ ԽՍՀՄ նկարիչների միության սահմանած առաջին մրցանակին: Նկարը ցուցադրվել է նաև Սան Ֆրանցիսկոյում: Իսկ այս հոգսաշատ օրերում ես աշխատում եմ հայտնաբերել մարդկանց հարատևության գաղտնիքը: Պետք է հավատ ունենաս, լավ օրերի թեկուզ մի փոքրիկ հույս, որպեսզի կարողանաս դիմակայել այս ահավոր դժվարություններին: Հույսն է մարդկանց պահում, և ես իմ նոր հերոսների կերպարներում դա եմ ընդգծում: Ես կարծում եմ, որ մշակույթը չպետք է հուսալքություն տարածի, ընդհակառակը՝ մարդկանց պետք է օգնի, ուղի ցույց տա:
–Երեխաները ևս ձեր կտավների հերոսների շարքում են, ի՞նչ եք փնտրում փոքրիկների աշխարհում:
-Երեխաներին շատ եմ սիրում, ինձ հետաքրքրում են նրանց թրթռուն, չձևավորված դիմագծերը, կենսախնդությունը: Հաճախ փորձում եմ գուշակել, թե նրանց ինչ ապագա է սպասում։ Պատկերացրեք՝ հիմնականում չեմ սխալվում: Գուցե տարօրինակ հնչի, բայց մեծերս երեխաներից սովորելու շատ բան ունենք, առաջին հերթին նրանց անկեղծությունը: Մեծերի միջավայրում սուտն ու ձևականությունները գրեթե պարտադիր են, իսկ երեխաների նախանձելի պարզությունը տեղնուտեղը շատ հարցեր է լուծում:
–Բնանկարը ևս գերիշխող տեղ ունի ձեր արվեստում: Բնությունը կերպավորելու ի՞նչ եղանակներից եք օգտվում:
-Նախևառաջ՝ բնությանն առնչվելն ինքնամաքրման հրաշալի միջոց է: Այն կատարելությունը, որով բնությունն է օժտված, հարկավոր է փոխանցել մարդուն: Եթե նկատել եք՝ ես բնանկարները ևս դրսում եմ անում՝ բնության որևէ տեսարանի հենքին: Դրանով փորձում եմ միաձուլել մարդուն և նրան կյանք պարգևած բնությանը: Այդ երկուսը երբեք չի կարելի տարանջատել: Իսկ ապրել այսպիսի կախարդական բնության գրկում և դա չնկատել՝ ուղղակի անհնար է: Պատահական չէ, որ Տավշո աշխարհում շատ նկարիչներ են ծնվում: Ես ժամանակին ունեի նկարչական ակումբ, այժմ շարունակում եմ դասավանդել Բերդի գեղարվեստի դպրոցում և կարող եմ հաստատել՝ այս բնաշխարհը արվեստագետների, ավաղ, ոչ միշտ կայացող արվեստագետների, օրրան է:
–Պատճառը հավանաբար սոցիալական ծանր պայմաններն են, որոնք մեր շրջանում առանձնահատուկ սրությամբ են արտահայտվում: Ներկան անուրախ է, ցուցահանդեսներ չեն կազմակերպվում, ներկերն ու կտավն անմատչելի գներ ունեն:Եկեք մենք էլ անցյալը հիշենք: Պատմեք ձեր ստեղծագործական հաջողությունների մասին. ո՞ր ցուցահանդեսներն են անջնջելի հուշ թողել:
-Նկարներս ներկայացրել եմ 15 տարբեր ցուցահանդեսներում: Ամենահիշարժանն առաջին անհատականն էր՝ Դիլիջանում, ամենահուզիչը՝ մոսկովյան համամիութենականը: 1975թ. հրավիրվեցի Ռիգա, որտեղ լատիշ գործընկերներիս նախաձեռնությամբ բացվեց անհատական ցուցահանդեսս: Գործերս առավել հաճախակի հյուրընկալվել են երևանյան սրահներում ու թանգարաններում: Վերջին անգամ կտավներս հասարակայնությանն եմ ներկայացրել 1995-ին՝ 70-ամյակիս առիթով կազմակերպված հանդիսությունների ժամանակ: Ընդհանուր առմամբ՝ ճակատագիրը բարեհաճ է եղել իմ նկատմամբ, միշտ ուշադիր վերաբերմունքի եմ արժանացել, դժգոհելու առիթ չունեմ: Այլ հարց է, որ այսօր ստեղծագործող մարդու համար անհրաժեշտ պայմաններ չկան, շուրջը միայն հոգս ու խոչընդոտներ են: Չկա նաև աշխատանքիդ արդյունքն իրացնելու հնարավորություն:
–Բերդը Հայաստանի հեռավոր անկյուններից է, իսկ պատերազմի ու աղքատության պատճառով իր մեջ պարփակվել է: Ձեզ ինչպե՞ս է հաջողվում այս համատարած հուսալքության մթնոլորտում պահպանել նկարելու ցանկությունը:
-Ես ինձ երբեք մեկուսացված չեմ զգացել: Արվեստագետը բախտավոր է այն ունակությամբ, որ կարողանում է սահմանները խախտել, իրեն տեսնել անսահմանության մեջ, թող մեծադղորդ չհնչի՝ նա ապրում է համամարդկային չափանիշներով: Դժվարությունները ինձ ու իմ ընտանիքին էլ չեն շրջանցել, բայց ինչպես տեսնում եք՝ թղթերս լի են նոր ուրվանկարներով: Եթե ոչ հիմա, գոնե վաղը կհասնեն արվեստը գնահատողներին: Ես դրան հավատում եմ:
–Ձեր ոճը կարելի է համարել դասական: Հետաքրքիր է, որ դուք սովորել եք Մինաս Ավետիսյանի հետ, մտերմություն եք արել, բայց նրա վերացականությանը տուրք չեք տվել:
-Ես սիրում եմ Մինասի վերացական ոճը, սակայն ինձ լավ եմ զգում իմ ոճում:
–Պարոն Կարապետյան, առաջվա նման դուք դասավանդում եք գեղարվեստի դպրոցում, այլ կերպ ասած՝ նոր սերունդ եք դատիարակում: Այսօր կարելի՞ է այդ մասնագիտությամբ ապրել: Երբեմն մեղավորության զգացում չե՞ք ունենում, որ ոչ միայն ինքներդ եք իմքնախաբեությամբ զբաղվում, այլև պատանիներին եք ապակողմնորոշում: Չէ՞ որ հիմա նկարներ գնում են միայն նրանք, ովքեր ամերիկաներ են գնում և հետներն ուզում են ունենալ Մասիսի կամ Երևանի պատկերը, որի գեղարվեստական արժեքը ոչ մեկին չի հուզում: Աղքատ երկրում հնարավո՞ր է նկարելով ապրուստ վաստակել:
-Դա մեր օրերի ամենամեծ հիմնախնդիրն է: Եթե նկարիչը մեծ ցուցահանդեսում իր գործերը ներկայացնելու փոխարեն Վերնիսաժում կամ մետրոյի կանգառներում գնորդ է փնտրում, արդեն չի կարող արվեստի արժեքներ ստեղծել. Նա վերածվում է արհեստավորի: Անկրկնելին ստեղծվում է այն ժամանակ, երբ արվեստագետն ազատ է մաշող հոգսերից: Նկարելիս ես երբեք չեմ մտածում՝ այս նկարը կվաճառվի՞, թե ոչ: Այդ պահերին միտքս կլանվում է սրտիս թելադրածով: Գուցե սա հնարավոր է միայն իմ տարիքում, երիտասարդներին դեռ հասու չէ, բայց կարծում եմ՝ այսպես անվերջ չի շարունակվելու, կյանքը մոտ ապագայում լավանալու է: Մարդը, մանավանդ արվեստագետը, երբեք չպետք է լավատեսությունը կորցնի: Ես այդ սկզբունքով եմ առաջնորդվում և նույնը սովորեցնում եմ սաներիս:
Զրուցեց Արփինե ՏԻԳՐԱՆՅԱՆԸ
Տավուշ, Բերդ, 2000թ.
Ներկայացված են գեղանկարչի ինքնադիմանկարը, «Գաղթական Արամը» դիմանկարը և «Ծաղիկներ» կտավը
