Previous Story
Առաջին անգամ իմ կյանքում զգացի, թե մարդը կարող է մարդուն սպանել …
Ստորև ձեզ ենք ներկայացնում Վահրամ Փափազյանի «Հետադարձ հայացք» գրքից /հատոր առաջին/ մեկ փոքրիկ հատված:
Եվ ահա մի օր, երբ դասարանում նստած` լուռ, զուսպ լսում էինք պարոն Տրդատին, որը ավանդում էր մեզ թվաբանության չորս գործողության օրենքները, բարձրացավ մի անսովոր իրարանցում: Տեսուչ վարդապետի և Գարեգին վարժապետի կարգադրությամբ անմիջապես փակվեցին դպրոցի բոլոր պատուհանները, և դարբասի ծանրափեղկ դռների նիգերը դրվեցին: Մեր հաղթանդամ մշեցի Գրիգորը, մի մեծ մահակով զինված` կանգնեց մուտքի դռան հետև, իսկ տարեց աշակարտներից երկուսը բարձրացրին դպրոցի տանիքին իտալական պետական դրոշակը:
Սահմռկած լսում էինք փողոցից սարսափած մարդկանց աղաղակներ, խանութների շտապ փակվող փեղկերի դղրդոց, մոտակա եկեղեցիների զանգերի անժամանակ զանգահարում, և այս բոլորից հետո` մի ծանր, անբացատրելի լռություն: Միայն մեկ-մեկ լսվում էր հեռավոր աղիողորմ ոռնոցը փողոցի շների, որոնք կարծես հանկարծակի ամայացած ու անշնչացած քաղաքի մահն էին ողբում: Երկար տևեց այս մահասարսուռ սպասողական դրությունը, և ահա հեռվից, շատ հեռվից լսելի դարձավ ու հետզհետե մոտենալով` մեծացավ մի անբացատրելի խուլ թնդյուն, խռպոտ ձայների մի խառնիճաղանջ խաժամուժ, զարհուրելի հայհոյանքներով համեմված, հևիհև վազող մի խուժանային ամբոխի ոտնաձայն և երկաթապատ մահակների զնգոցը սալաքարերի վրա: Մոտակա տներից մեկի դռան ու պատուհանների ապակիների վայրենի խորտակման ձայներից հետո, մեր սարսափած ականջին հասան կանանց և երեխաների աղիողորմ ճիչեր, դաշունահար մարդկանց մահվան հռնդյուններ …
Օտար պետության դրոշակը պահպանեց դպրոցը և հարյուրից ավելի աշակերտների կյանքը: Ջարդարար խուժանը հեռացավ ավարով բեռնավորված, իր հետև թողնելով արյունի, առևանգման ու խուժդուժ մահվան զորհուրելի տեսարանը:
1896-ի ջարդերն էր այդ:
Առաջին անգամ իմ կյանքում զգացի, թե մարդը կարող է մարդուն սպանել …
Օրը մթնում էր, աշակերտներին չէին թողոնւմ դպրոցից մենակ դուրս գալ: Վախեցած ծնողները մեկ-մեկ գալիս ու տանում էին իրենց զավակներին: Հայրս նույնպես եկավ և արդեն մութ փողոցներով, ինձ պինդ գրկած, շտապ հասցրեց մեծ հորս տունը, որը մոտ էր դպրոցին ավելի քան մեր բնակարանը, ուր արդեն հավաքվել էին մայրս, քույրերս և եղբայրս:
Սարսափելի գիշեր էր: Մեր քուրդ ծառա Հյուսեինը, զինված, պահակ էր կանգնել դռան հետև: Լույսերը մարած, մթնում նստել էինք բոլորս, ընդարձակ քարաշեն տան վերնահարկի մի սենյակում:
Փողոցից անցնող արյունածարավ խուժանի վայրենի աղաղակները մեկ-մեկ պատռում էին գիշերվա լռությունը. հեռավոր հունական եկեղեցի Այա Թրյադայի ահազանգը ողբում էր անընդհատ և Ոսկեղջյուրի ափերի հայաշատ թաղերից մինչև մեզ էր հասնում կոտորածի խուլ թնդյունը:
Օ՛հ, հեռավոր աղիողորմ այդ ձայնը, գիշերվա մթի միջից … ո՛չ կմոռանամ, ո՛չ էլ կներեմ: Եվ անգիտակից, վայրենի խուժանի արարքը չէ, որ թելադրում է ինձ այս տողերը, այլ նրան զինող ու գրգռող, ամբարտավան, մարդատյաց, բռնակալ ինքնակալությունը, առավել ևս այդ ինքնակալության թև ու թիկունք եղող և իրենց քաղաքակրթության ռահվիրա հորջորջող թագակիրները:
